ORTADOĞU DİNLERİ
♦ 1.YAHUDİLİK
♦♦♦ K.Kerim: Beni İsrail, Hûd, Hâdû ve Yehûd
♦
♦ Dönemler
♦ a.Atalar Dönemi
♦ Merkez Kenan bölgesidir.
♦ Atalar denilen Peygamberler vardır.
♦♦♦ Hz.Yahub’un 12 oğlunun oluşturduğu kabilelere Esbât denir.
♦♦♦ Mısır’da Hz.Yusuf dönemi refah dönemidir.
♦♦♦ Sonrası esaret ve 400 yıllık köleliktir.
♦♦♦ b.Milletleşme-Hz.Musa-Mısır’dan Çıkış Dön.
♦ Firavun – Kehânet – Asiye
♦ Medyen – Hz.Şuayb
♦ Hz. Harun – Firavun – Kavli Leyyin
♦ Mucizeler
♦ Mısır’dan çıkış – Sina Çölü
♦ Tur Dağı – Tanrı Yahve – Kelimullah
♦ Levhalar – Kurallar
♦ Sâmiri – Buzağı – İsyan
♦ Kenan’da savaşılmadı.
♦ Vadedilmiş topraklara girilemedi.
♦ Çölde 40 yıl dolaşma cezası verildi.
♦ Y eşu döneminde bu topraklara girildi.
♦ Topraklar 12 kabileye paylaştırıldı.
♦ c.Hakimler Dönemi
♦ Yeşu sonrası, kabileleri dini liderler yönetti.
♦♦♦ Yerleşik, zirâi düzene geçildi.
♦ Kabileler Baal, Aştarot gibi putlara taptı.
♦♦♦ Bünyamin ve Yahuda kabileleri güneye yerleştirdi
♦♦♦ d.Krallar Dönemi
♦ Samuel Peygamber kralları tayin etti.
♦♦♦ Amalika (Calut) Beni İsraile musallat oldu.
♦ Calut Yahudilere zulmedip vatanlarından çıkardı.
♦ Tâbût’u götürdü.
♦♦♦ Olumsuzluklar ondan bilindi.
♦ Tâbût Tâlut’un evinde bulundu ve krallığı onandı.
♦ Tâlut ordusunu nehirde imtihan etti.
♦♦♦ Hz.Davud Amalika Kralı Calut’u öldürdü.
♦ Zebur (Mezâmir – manzum – dua – ses – ilahi)
♦ Kudüs’ü fethedip kabileleri birleştirdi.
♦ Bu dönem altın çağdır, en geniş sınırlara ulaşıldı. ♦♦♦ Demircilik mesleği yaptı.
♦ Dağlar, taşlar, kuşlar emrine verildi.
♦♦♦ Hz. Davud ibadete düşkündü. (Davud orucu)
Hz.Süleyman Gazze’de doğdu.
13 yaşında kral oldu.
Allah’tan mülk ve kudret istedi.
(İnsan – Cin – Hayvan – Rüzgar – Ateş)
Antlaşmalar ve siyasi evlilik yaptı.
Hüdhüd – Belkıs – Neml Suresi
Mabedi inşa etti. (I.Mabed Dönemi)
Vefatında hikmet vardır.
Bu dönemde Beni İsrail üç şeye sahip oldu.
Kral – Devlet – Mabed
Sonra Hz.İlyas ve Hz.Elyesa peygamber oldu.
e. Krallığın Bölünmesi
Konu İsrail Krallığı Yahuda Krallığı
Kabile Kuzey / 10 Kabile Güney / 2 Kabile
Kral Yeroboam Rehoboam
Başkent Samiriye Kudüs
İnanç Politeist Monoteist
Tanrı Elohim Yahve
Sürgün Asurlular Babiller
Sonuç Asimile Sürgün
Babil Dönemi: Buhtunnasır Babil kralıdır. İbranice’de ismi Nebukednezzar’dır.
I.Mabed Dönemi sona erdi.
Daniel peygamber ilmi ile kurtarıcı oldu.
f. İkinci Mabed Dönemi
Babil’de 70 yıl sürgün hayatı yaşandı.
Pers hakimiyeti ile sürgün sona erdi.
Kral Koreş Kudüs’e dönmelerine izin verdi. Ezra’ya mesih ünvanı verildi.
Ezra Dönemi:
Tevrat yeniden yazıldı. (en önemli etki)
Tek Tanrı inancı oluştu.
Mabed yeniden inşa edildi.
Şabat yeniden tesis edildi.
Kutsal toprak ve kutsal soy tesis edildi.
Yabancı kadınlarla evliliğe son verildi.
Samiriler dışlandı.
Roma sürgünü ile II.Mabed dönemi de sona erdi. Ezra’dan sonra Yahudileri Kohenler yönetti. Büyük İskender Kudüs’ü fethetti.
Yunan kültürü dayatıldı.
Yasaklar uygulandı.
Tevrat Yunancaya çevrildi.
(Septuagint / Yetmişler Çevirisi)
g. II.Mabed Sonrası Dönem
Beni İsrail Roma’ya bağlandı.
Yahudiler Kudüs’ten çıkarıldı.
Mesihçilk hareketi ortaya çıktı.
❖ Mişna ve Talmut yeniden derlendi. ❖ Yahudi Mezhepleri
❖ Rabbâni gelenek oluştu. ❖ A. Milattan Önceki Mezhepler:
❖ 1948’e kadar sürgün hayatı yaşandı. ❖ Hıristiyanlık Öncesi
❖ 1.Ferisilik (Peruşim):
❖ Yahudilikle İlgili Terimler ❖ Tefsirciler veya kendilerini ayrı tutanlar denir.
❖ l.İbrâni ❖ Din kardeşleri denilmiştir.
❖ Kadercidirler. Mabed önemli değildir.
❖ 2.İsrail ❖ Talmut’u ortaya çıkarmışlardır.
❖ Ahirete iman kabul edilir.
❖ 3.Yahuda ❖ Rabbilerin tefsirlerini otorite kabul ederler.(vahiy)
❖ 4.Musevi ❖ 2.Sadukilik / Sadukim:
❖ Ferisilere karşıdırlar.
❖ 5.Sâmi/Semit ❖ Tevrat’ın dışında otorite kabul etmezler.
❖ Rabbilerin çalışmalarına değer vermezler.
❖ İnanç Esasları:
10 EMİR (2 Levha) ❖ Tevrat’ta geçmediği için ahirete inanmazlar.
❖ 1.Allah’tan başka ilâhların olmayacak. ❖ Siyasi ve dini karakter taşırlar.
❖ 2.Kendin için oyma put yapmayacaksın. ❖ Roma sürgünü ile tarihten silinmişlerdir.
❖ 3.Allah’ın ismini boş yere anmayacaksın.
❖ 4.Cumartesi günü hiçbir iş yapmayacaksın. ❖ 3.Essenîlik / İsiyim:
❖ 5.Babana ve anana hürmet edeceksin. ❖ Ölü Deniz Mezhebi de denir.
❖ 6.Adam öldürmeyeceksin. ❖ Münzevî bir hayat yaşamışlardır.
❖ 7.Zina etmeyeceksin. ❖ Hıristiyanlığın doğuşuna etki etmiştir.
❖ 8.Çalmayacaksın. ❖ Levililer kurallarına son derece bağlıdır.
❖ Evlilik ve bedeni zevklerden kaçınırlar.
❖ 9. Yalan şahitliği yapmayacaksın. ❖ Beyaz giyinip temizliğe önem verirler.
❖ 10.Komşunun hiçbir şeyine göz dikmeyeceksin.
❖ Not: Yahudilikteki 13 iman esasını ise Musa bin ❖ B.İslam Sonrası/Ortaçağ Mezhepleri:
Meymun (Maimonides) oluşturmuştur. ❖ 1.Rabbanilik: Talmud çalışmaları esnasında
❖ Ortodoks Yahudileri kabul etmiştir. ortaya çıkmıştır. Ferisiliğin devamıdır.
❖ Kutsal Kitap: ❖ 2.İsevi Yahudilik / İseviye:
❖ A.Yazılı Külliyat (Tanah) ❖ Kurucusu Ebu İsa el-Isfahanidir.
❖ 1.Tora (şeriat- kanun) Beş kitaptan oluşur. ❖ Emeviler zamanında Yahudileri kurtarmak için
❖ Tekvin Allah tarafından gönderildiğini iddia ederler.
❖ Çıkış (10 emir) ❖ Kudüs’e hakim olunmadıkça et yeme ve şarap
❖ Levililer içmenin yasak olduğuna inanırlar.
❖ Sayılar
❖ Tesniye ❖ 3.Yudganiye / Sazkaniye:
❖ 2.Neviim (Peygamberler) ( 8 kitap) ❖ Yutgan tarafından kurulmuştur.
❖ 3.Ketuvim (Yazılar, İsrail Tarihi) ( 11 kitap) ❖ Kendini peygamber olarak ilan etti.
❖ Hz.İsa ve Hz.Muhammed’i kabul ederler.
❖ B.Şifahi Külliyat ( Talmut)
❖ İnsanın mutlak hürriyetini savunurlar.
❖ 1.Mişna (Tanah’ın tefsiri) ❖ İbadet esastır.
❖ 2.Gemara (Mişna’nın şerhi)
❖ 4.Karailer / Karaim:
❖ Ahiret İnancı: Belirsizdir. ❖ Irak’ta yaşayan Ananben David kurmuştur.
❖ Kötüler bir süre cehennemde kalıp yok olacaktır. ❖ İmam-ı A’zam ile görüştüğü söylenir.
❖ Tenasüh yoktur. ❖ Sadece Tevrat’a ve 10 emire inanırlar.
❖ 13 Nisandan itibaren 70 gün oruç tutarlar.
❖ Tanrı: Yahve Tanrının rahmet, Elohim ise gazab
yönünü belirtir.
❖ C.Günümüz Yahudi Mezhepleri
❖ Tanrı, her şeyi yaratandır. ❖ 1.Ortodoks Yahudilik:
❖ Tanrı, tarihin sonunda kurtarıcı gönderecektir. ❖ (İsrail Yahudilerinin Mezhebi-Resmi Mezhep)
❖ Tanrı bedenleşip kurtarıcı gibi yeryüzüne inmez. ❖ Günümüzde mensubu en çok olan mezheptir.
❖ Hz.Yakup Tanrı’nın adamı ile güreşmiştir. ❖ Tevrat, Talmut, Koşer ve Haham önemlidir.
❖ Bu sebeple Tanrı ile güreşen denir. (İsrail) ❖ Geleneksel bir yapıya sahiptirler.
❖ Kadın peygamber gelmiştir. ❖ Ferisilik ve Rabbanî Yahudiliğinin devamıdır.
♦ 2.Hasidiler: ♦♦♦ Tanrı’nın armağanıdır.
♦ Ortodoks Yahudilik içindeki radikal tarikattır. ♦ Haftanın muhasebesidir.
♦♦♦ Yisrael ben Eliezer tarafından kurulmuştur.
♦ Mistik unsurlar taşır. ♦ c.Yıllık İbadetler:
♦♦♦ Dini hükümler katı bir şekilde uygulanır. ♦♦♦ A.Dini Bayramlar:
♦ Mesih gelmeden kurulduğu için İsrail devletini ♦ l.Roş-Haşana: Yılbaşıdır.
tanımazlar, vergi vermezler ve askere gitmezler. ♦♦♦ Dünya yaratılmaya başlanmıştır.
♦♦♦ Erkekler siyah şapka ve cübbe, kadınlar ise ♦♦♦ Ekim aylarında başlayıp iki gün devam eder.
örtünürler. ♦♦♦ Kader yeniden belirlenir.
♦ Bu günleri ibadet ve tövbe ile değerlendirilir.
♦♦♦ 3.Reformist Yahudilik: ♦ Şofar üflenir.
♦ 19.yy’da Alman Y ahudileri kurmuştur.
♦♦♦ Abraham Geiger ve Moşe Mandelson önemlidir.
♦ Gelenek ve modernlik biraradadır.
♦ 2.Yom Kippur: En kutsal bayramdır.
♦♦♦ Kadın ve erkekler bir arada olabilirler.
♦♦♦ Yeniyıl Bayramı olarak kutlanır.
♦ Şifahi Talmut’u ve cehennemi kabul etmezler. ♦ Roş-Haşana’nın sonraki 10 günlük tövbe
♦♦♦ 4.Muhafazakâr Yahudilik: sonundaki kefaret günüdür.
♦♦♦ Reformist Yahudiliğe tepki olarak çıkmıştır. ♦ Roş-Haşana’da belirlenen kader mühürlenir.
♦ Orta yolu takip ederler. ♦ O gün sadece ibadet ve tövbe ile meşgul olurlar.
♦♦♦ Tevratı vahiy kabul ederler.
♦♦♦ İki gün arasında 25 saat oruç tutulur.
♦ 5.Yeniden Yapılanmacı Yahudilik: ♦♦♦ 3.Simha Tora: Tevrat’ın hatim bayramıdır.
♦♦♦ Menahem Kaplan kurmuştur. ♦ Sukkot’un hemen ertesi günü kutlanır.
♦ Yahudilik bir din değil medeniyettir.
♦♦♦ Tevrat da bu medeniyetin bir parçasıdır. ♦♦♦ B.Ziyaret Bayramları:
♦ Seçilmişliği reddederler. ♦ 1. Fısıh/Pesah/Hamursuz: Özgürlük Bayramı
♦ Naturist bir tanrı anlayışını benimser. ♦♦♦ Mısır’dan çıkışın anısına kutlanır. Hac yapılır.
♦♦♦ Her türlü hiyerarşi ve cinsiyet ayrım reddedilir. ♦♦♦ Mart-Nisan ayları arasında sekiz gün sürer.
♦♦♦ Bayram süresince mayalı yiyecek yenilmez.
♦ 6.Samiriler: Yahudi olmakla beraber, diğerleri (Matsa yenilir.)
tarafından Yahudi olarak görülmezler.
♦♦♦ Merkezleri Nablus şehridir. ♦ 2.Şavuot: İlk ürün ve Haftalar bayramıdır.
♦♦♦ Tevrat’ın Yahudilere verilişini kutlanır.
♦♦♦ 7.Siyonizm: ♦♦♦ Fısıhtan 50 gün sonra Haziran-Temmuz aylarında
♦ Yahudi birliği kurmak amacıyla oluşmuştur. kutlanır. Hac yapılır.
♦♦♦ Dini (Mesih) ve siyasi (Thedor Herzl) çeşitleri
vardır. ♦ 3.Sukkot: Çardaklar bayramıdır.
♦ Ürünlerin toplanmasıdır. (Hasat)
♦♦♦ Milliyetçilik ♦♦♦ Kırk yıl çölde dolaşmaları anısına kutlanır.
♦♦♦ Antisemizm ♦ Sekiz gündür. Eğlence yönü ağırlıklıdır.
♦♦♦ Siyonizm ♦ Çadırlar kurulur ve ağaç dallarıyla süslerler.
♦ Çadırlarda millî oyunlar oynanır.
♦ Neturei Karta: Ortodoks cemaattir. ♦ Geçmiş yad edilmek için kutlanır. Hac yapılır.
♦ Moşe Hirsch tarafından kurulmuştur.
♦♦♦ İsrail’i ve siyonizmi tanımazlar. ♦ 4.Hanuka:
♦♦♦ Holokost ♦♦♦ Işıklar bayramıdır. Yıldızlar çıkınca yakılır.
♦♦♦ Her gün bir tane eklenir.
♦ Yahudilikte İbadetler: ♦♦♦ Yeniden adanma – Dinî ve millî bir bayramdır.
♦ a.Günlük İbadet: ♦ Yahudilerin düşmanlara karşı verdiği mücadele
♦♦♦ Bireyseldir, dua edilir, “Şema Yisrael” denilir. dolayısıyla dokuz kollu şamdanın bir günlük yağla
♦♦♦ Erkekler Tallit ve Tefillin takarak dua ederler. sekiz gün yanması anısına yapılır.
♦♦♦ Bireysel veya cemaat halinde yapılır.
♦ Dua kitabına Siddur denilir. ♦♦♦ 5.Purim / Zarlar:
♦ Neşe ve eğlence bayramıdır.
♦ b.Haftalık İbadet: ♦♦♦ Milli bayramlardan biri olarak kabul edilir.
♦ Şabat / Sebt günü, dinlenme günüdür. ♦♦♦ İran’da Ester adında bir Yahudi kızı sayesinde
♦ Yahve ile Yahudiler arasındaki bağı temsil eder. katliamdan kurtulmaları anısına kutlanır.
♦♦♦ Bazı yasaklar vardır. ♦♦♦ Hâmân’ı ciddiye almadıkları bayramdır.
♦ Semboller:
♦ l.Magen David ( Davud Yıldızı): İsrail’in bayrağıdır. Dini metinlerde yoktur.
♦♦♦ 2.Menora: Yedi kollu şamdandır.
♦♦♦ En eski semboldür. Resmi semboldür.
♦♦♦ Hz.Musa’nın gördüğü yanan çalıdır.
♦♦♦ 3.Mezuza: Evin giriş kapısındaki pervazlara konulan içinde Tevrat’tan yazı olan tablolardır.
♦ 4.Tallit: İçinde Tevrat’tan yazı olan beyaz ve mavi renklerdeki saçaklı şaldır.
♦ 5.Tefilin: Cumartesi dışındaki günlerde, sabah ibadetinde erkeklerin taktığı, içinde Tevrat’tan bazı ayetlerin yazılı olduğu iki kutucuk ve deri kayıştır.
♦♦♦ 6.Kippa: Tevrat çalışırken veya ibadet esnasında başa örtülen başlıktır.
♦ 7.Şofar: ♦♦♦ Yahudilerin Temel Özellikleri
♦♦♦ 1.Seçilmişlik
♦ 2.Kutsal Toprak
♦♦♦ 3.Mabed
♦♦♦ 4.Mesihçilik
♦♦♦ Din Adamlar: Haham, Rabbi, Hahambaşı, Kohen
♦ Mabed: Bet-Hamiktaş, Havra, Sinagog (Kurban)
♦♦♦ Yahudilik İle İlgili Bazı Kavramlar:
♦ Kabala: Gizemli, mistik, ezoterik öğreti.
♦ Sabataycılık: 17.yy. – İzmir
♦ Sabatay Sevi
♦ Mistizm ve Kabalaya dayalı inanç
♦♦♦ Mesih İlanı
♦♦♦ Müslüman olma- Dönme
♦♦♦ En etkili mesih hareketi
♦ Aşkenazlar: Doğu Avrupa Yahudileridir.
♦ Seferadlar: İspanya kökenli Yahudilerdir.
♦♦♦ Marranolar: Hıristiyanlığa geçen gizli Yahudiler.
♦♦♦ Zealotlar: Roma hakimiyetine karşı ayaklanan aşırı Musevi grup.
♦ Kayıp 10 Kabile: Bünyamin – Yahuda kabileleri dışındaki kayıp olan kabilelerdir.
♦ Diaspora: İsrail dışındaki Yahudiler.
♦♦♦ Midraş: Tevrat’ı yorumlama, tefsir etme.
♦♦♦ Hâmân: K.Kerim’e göre ise Hz.Musa ile tartışan Firavun’nun baş veziri.
♦♦♦ Bel’am: Hz. Mûsâ ve kavmi aleyhine hile tertiplediği için cezalandırılan kişi.
♦♦♦ Nuhi: Semavi kitap gönderilenlere verilen isim.
♦♦♦ Malaki: Yahudilere göre son peygamberdir.
♦ Beytülmidras: Yahudilerin çalışma evleri
♦ Halakka: Yahudi Şeriatı
♦ Tişa Beav: Yas, matem ve oruç günüdür.
♦ Koşer: Helal gıda (Domuz, tavşan, deve, et-süt yasak; pullu balık, çift tırnaklı, geviş getiren serbest diğerleri yasaktır.). Zıddı Teferadır.
♦ Koşeri belirleyen kurallara Kaşerut denir.
♦♦♦ Mikve: Temizliğini yitirmiş kişilerin temizlenme amacıyla yapılan havuzdur.
♦ HIRİSTİYANLIK
♦♦♦ Doğuşu: Yahudilik – Roma
♦♦♦ Grek
♦♦♦ Helenistik
♦ Pagan Kültürü
♦♦♦ Köken: Beytüllahim / Nasıra (Filistin)
♦♦♦ Hıristiyan kelimesi, Grekçe “christos” kelimesine dayanır. (Mesih’e bağlı)
♦♦♦ İlk kez Antakya’da Gentile tarafından kullanıldı.
♦ İslam’da; Nasraniyye, Nasârâ, Mesihiyye ve İseviyye karşılığı vardır.
♦ TARİHSEL GELİŞİM (DÖNEMLER)
♦♦♦ l.Hz.İsa Dönemi: Mesih – Jesus – Yeşua ♦♦♦ Hz.Zekeriya’nın eşi Elizabet ile İmran’ın eşi
Hanne kardeştir.
♦♦♦ Hz.Yahya, Hz.Zekeriya’nın oğludur.
♦♦♦ Hz.Meryem, İmran ile Hanne’nin kızıdır.
♦♦♦ Âli İmran (Hz.Meryem’in babasının kabilesi)
♦♦♦ Hz.Yahya Hz. İsa’yı 30 yaşında veya 12 günlükken vaftiz etti.
♦♦♦ Marangoz – öğretmen – şifa dağıtıcı ♦♦♦ Çarmıha Cuma günü gerilmiş Pazar günü yeniden dirilmiştir.
♦♦♦ Hz.İsa’nın K.Kerim’deki Mucizeleri
♦ 1.Ruhu’l-Kuds ile destelenmesi
♦ 2.Beşikteyken konuşması
♦ 3.Çamurdan kuş yapıp diriltmesi ♦♦♦ 4.Ölüleri diriltmesi
♦♦♦ 5.Abraşı (cüzzamlı) ve âmâyı iyileştirmesi ♦♦♦ 6.İnsanların yediklerini ve sakladıklarını bilmesi
♦ 7.Semadan sofra indirmesi
♦ 8.Babasız dünyaya gelmesi
♦♦♦ 9.Kavmine zekat ve namazı emretmesi
♦♦♦ 10.Beni İsrail’e peygamber olarak gönderilmesi
♦♦♦ Kefaret: Hz.İsa’nın Tanrı ile yapılan ahdi yeniden tesis etmek için çarmıhta kanının dökülmesidir.
♦ Advent: Yeniden doğuş demektir.
♦ Noele kadar sayılan günleri ifade eder.
♦ Noel:
♦♦♦ Hz. İsa’nın son aylarına Passion denir.
♦♦♦ 2.Havariler Dönemi: ♦ a.Yahudi Hıristiyanlığı
♦ b.Gentile Hıristiyanlığı
♦ Pavlus: Ferisi bir Yahudidir.
♦ Tanrısal İsa kavramını oluşturdu.
♦ Asli Günah Teorisini gündeme getirdi.
♦ Paganlar ve Gentile arasında dini yaydı.
♦♦♦ Misyonerlik – Kılık değiştirme- dini yaydı.
♦ Yahudi kurallarını uygulamadı.
♦ Tarsus’lu – Yahudi geleneklerine karşıdır.
♦ Havari değildir.
❖ Havari: Hz. İsa’nın, kendisine yardımcı olmak üzere seçtiği on iki kişi.
❖ Petrus:
❖ İlk havaridir.
❖ Filistinli – Celilelidir.
❖ Kardeşi Andreas’tır.
❖ Balıkçı -Simun- Aziz ünvanı verilmiştir.
❖ Fransızca Saint-Pierre denilir.
❖ Antakya’da dini yaydı.
❖ Çarmıha ters olarak gerilmiştir.
❖ Hz.İsa’ya göre değeri az olduğu için haçı terstir.
❖ Matta ve Markos’taki Havariler:
❖ 1.Simun Petrus
❖ 2.Andreas
❖ 3.Büyük Y akub
❖ 4.Yuhanna
❖ 5.Filipus
❖ 6.Bartolomeus (Bartalmay)
❖ 7.Tomas
❖ 8.Matta
❖ 9.Küçük Y akub
❖ 10.Taddeus
❖ 11.Gayyur Simun
❖ 12.Yahuda İskariyot (Hz.İsa’ya ihanet etti.)
❖ Havariler Beni İsrail’in 12 kabilesiyle ilgilidir.
❖ Havariler Döneminde İnciller yazıldı.
❖ Barnaba:
❖ Ârâmice peygamber oğlu demektir.
❖ İlk dönem Hıristiyanlarındandır.
❖ Kitap, Aziz Barnaba tarafından Âramice yazıldı.
❖ Hz.İsa’dan bizzat duyularak yazıldı.
❖ Kanonik İncil kabul edilmez, apokriftir.
❖ Heretik kabul edilir.
❖ Teslîs ve enkarnasyonu reddeder.
❖ Hz. Muhammed’i müjdeler.
❖ 3.Kostantin Dönemi:
❖ Milan Fermanı (313) ile din seçiminde özgürlük
❖ Roma – I.Teodosis – 395 – Resmi Din oldu.
❖ Arius: Hz. İsa Tanrı değildir.
❖ Athanasius: Hz. İsa Tanrıdır.
❖ 4. Ortaçağ Dönemi:
❖ Papalık – İmparatorluk makamı birleşti.
❖ Slavlar Hıristiyanlaştı.
❖ İkon kırıcılığı ( III. Leon) problem oldu.
❖ Katolik – Ortadoks birbirini aforoz etti. (1054)
❖ Kilisenin dünyevileşmesine karşı Frensisken ve Dominiken tarikatları kuruldu.
❖ 5.Modern Dönem:
❖ Reform Hareketleri
❖ Batı Aydınlanması
❖ Ekümenik Söylemler
❖ Dinlerarası Diyalog
