dhbt2022 dhbtdhbt ders notlarıdhbt kitaplarıdhbt kursları

2024 DHBT Dinler Tarihi Özet

2024 DHBT Dinler Tarihi Özet
19.09.2021

DİNLER TARİHİ

• Milel ve Nihal başlığı altında eser veren kişi Bağdâdî’dir.
• Karşılaştırmalı dinler tarihi alanında ilk eser veren kişi Şehristânî’dir.
• Dinler tarihi hakkında ilk Türkçe eser Şemsettin Sâmi’ninEsâtir adlı eseridir.
• Ortodoksî: egemen yaygın anlayış için kullanılır.
• Heterodoksi : çoğunluğun ve siyasal gücün doğru saydığı resmi öğretinin dışında kalan akımdır.
• Henotizm : çok tanrılı olmasına rağmen bunlardan birini üstün güç kabul edildiği inancıdır.
E.B.Tylor (animizm) dinin kaynağı; tabiatta her şeyin can ve ruh taşıdığı inancına dayanan animizmdir. ( Annemizin teyyaresi )
Herbert Spencer ise dinin kaynağını; atalara tapınma (Spencer’in ataları)
W.R. Smith ve S. Reinach; totemizm (Reinadaki Simitçinin totemleri )
Antropolog James Frazer dinin kaynağı; büyü (Frazer’in büyüsü)
Max Müller göre dinin kaynağı naturizm (Max Müller naturalist doğacı).
Marett : Mana
Rudolf Otto Das Heilige(Kutsal)(Kutsal ot)

MECUSİLİK (İRAN YERLİ GELENEĞİ: ZERDÜŞTLÜK)

■ İranda yaşayanlara Gabarlar, Hindistanda yaşayan Mecusilere ise Persiler/Parsiler denir.
■ Kurucusu Zerdüşttür.
■ Kutsal kitapları Avesta’dır. Yesna, Visperad, Yaşt, Videvdât (Vendidât) ve Hurda Avesta (Küçük Avesta) (YaV He YaV Küçük Avestanın hurdası çıkmış ) gibi bölümlere ayrılır. Bu bölümlerin en eskisi 72 bölümden oluşan Yesna’dır
■ Sasaniler döneminde düalist yapıya dönüşmüştür.
■ Avesta’nın en eski bölümü Yesna’dır.
■ Kral Vistaşpa(Goştâsp) tarafından 12.000 öküz derisi üzerine yazılmıştır.
■ AhuraMazda : Bilgelik tanrısı

■ Ehrimen(angramainyu): Baş Kötülük tanrısı
■ Asha: İyilik ve Takva simgesi ateş
■ Gayomart: Ahura Mazda’nın ilk yarattığı insandır.
■ Çinvat köprüsü: Sırat köprüsü
■ Soşyant: Kurtarıcı Mehdi
■ Ataş Vahram(Bahram): Kutsal Ateş
■ Humuta,Hukhta,Huvarşta: iyi düşünce,iyisöz,iyi davranış
■ Navcot: Dine giriş töreni
■ Kutsi: Kutsal kuşak
■ Nevruz: En önemli bayramdır.
■ Gahambar: Diğer önemli 6 bayram
■ Gathalar: Zerdüştün yazdığına inanılan 17 ilahi.Yesna’da yer alır.

SÂBİİLİK

■ Bakara 62, Maide 67, Hacc 17 de sabiilerden bahseder.
■ Mandaniyye: Sıradan cemaat üyelerine denir.
■ Nasuriyye: İlim ve otoritede yüksek seviyede olanlar için kullanılır.
■ Hz.Yahyayı büyük bir önder ve ışık peygamberi olarak görürler.
■ Babil-Asur dininden sihir ve büyüyü, Hristiyanlıktan Pazar günü kutsallığını almışlardır.
■ Kutsal metinleri Yazılı ve Sır metinleri olarak ikiye ayrılır.
■ Temel Kutsal Kitapları:
■ Gizli ezoterik özellikteki metinler.
■ Divan, şerh ve tefsirler
■ Astrolojik metinler
■ Büyü ve sihir yazmaları
■ İbadetlerini Mandi adı verilen ibadethanelerde ( Mandıra da ibadet )
■ İçinde yaşanılan evren düzenine Gnostatik Düalizm denir.
■ Malkad Nhura: Işık aleminin başında duran ışık kralıdır.
■ Malkad Hşuka: Karanlık aleminin başında duran karanlık kralıdır.
■ Yuşamin: Evrenin aratılışında ikinci hayat
■ Abatur: Evrenin yaratılışında üçüncü hayat
■ Phatil: Evrenin yaratılışında dördüncü hayat
■ Kutsal kitaplarının ilk insan Hz.Ademe vahyolunduğuna inanırlar.
Ginzo, Daraşyad Yahya, Kalosta ( Ginza ve Dıraş Yahya Kolbastı oynuyor)

■ Adem inanan insandır. Mandad Hayye ve üç ilahi muhafız (hibil, şitil ve anüs)(HAŞ) yeryüzüne gönderilmiştir.
■ Kurtuluş sadece ruh iledir.
■ Mehdi Praşai Ziva olarak adlandırılır. ( Sabi Mehdisi Pırasalı Ziva)

VAFTİZLERİ

■ Masbuta: Tam vaftiz rahip gözetiminde (Bas suya, batır çıkar )
■ Tamaşa: Kendi başına nehre üç kez dalıp çıkmak
■ Rişama: İslamdaki normal abdeste benzer ( Haşama ile abdest )
■ Yıldızlara tapıcılar olarak da bilinir.

HİNDUİZM

■ Hindular bu dine ‘sanatanadharma'(ezelî-ebedî şeriat) derler.
■ Diğer dinlerden ayıran en önemli özelliği, onun belli bir kurucusu ve âmentüsünün bulunmayışıdır.
■ Hinduizm kutsal metinlerinin en eskisi Vedalardır.(MÖ. 4000-2000)
■ Yazılı kaynaklar (Sruti) = Vedalar,Rig veda(en eskisi), Somaveda(melodi,ilahi), Yacuraveda(formüller),Atharva Veda( kainat ve büyü).
■ Sözlü kaynaklar (Smriti) = Puranalar,Ramayana,Mahabarata,Dinarma-Şastra
■ Deva-Devata: Bütün güçler,Tanrı
■ Brahma: Yaratıcı Tanrı
■ Vişnu: Koruyucu Tanrı
■ Şiva: Yok edici Tanrı
■ Puja: Tanrılara ibadet
■ Karma: İnsanların bu dünyada yaptıkları işlerdir.Acımasız işleyen ahlaki yasadır.
■ Reenkarnasyon: Ruhuın yeni bir bedende hayat bulmasıdır.
■ Samsara: Döngüsel çizgi,sürekli doğuş.
■ Mokşa: İnsanların öldükten sonra samsaradan kurtulmaları ve başka bedende dünyaya gelmeleri.
■ Krişna: Vişnununavatarlarındanbirisi,Vişnunun insanda beden bulmuş hali.
■ Hülul: Vişnu’nun insan bedenine girmesi
■ Brahmanizmde bir işin iyi yada kötü olması içinde bulunduğu kastın gereklerini yerine getirip getirmemesine bağlıdır.
■ İbadet yeri “man”

Klasik Hinduizm dönemi kendi içerisinde 5 alt devresi: ( V SDPS) ( Hindiuzm altında Ve SuDe PoSu )

1- Vedalar Dönemi
2- Sutralar Dönemi Budizmin din olarak tanındığı dönemdir
3- Destanlar Dönemi İnanç sistemi bu dönemde tamamlanıyor
4- Puranalar Dönemi ( Piranaların çok çıktığı balıkların bol olduğu altın dönem) Hinduizm’ in yayılması açısından altın çağlar olarak kabul edilir.
5- Son Darsana Dönemi İki büyük Hint filozofu Kumarila ve Şankara’nın Advaita sistemini tesis ettikleri bir devredir. Bu dönem, monist Tanrı ve âlem anlayışının bütün dinî sisteme hâkim olduğu bir dönem olarak da karakterize edilebilir
Kast anlayışına göre toplum ;
Brâhminler (din adamları)
Kşatriyalar (yönetici ve askerler)
Vaisyalar (tüccar, esnaf ve çiftciler)
Sudralar (hizmetçiler)
Paryalar: Bir kasta dahil olmayanlar, toplum dışı olanlar.
Ortak Kutsal Metinler: Veda İlahîleri (Rig, Yajur, Sama ve Atharva)(SARaY)

Ashrama-dharma: (aşırma daşırma)

1. Öğrencilik dönemi (Brahmacârin): Genellikle 10-25 yaşları arasında, kişinin evini terk ederek bir brahminden kutsal metinleri okumayı ve dinini öğrendiği, yani genel olarak hayata hazırlandığı dönemdir.
2. Aile hayatı devresi (Grhasthya): Ferdin ilk dönemde öğrendiği bilgileri uygulamaya koymakla yükümlü olduğu ikinci devredir. Ayrıca o, ferdin içinde yaşadığı topluma ve ülkesine karşı sorumluluklarını yerine getirmek durumunda olduğu tek devre olarak da dikkati çeker.
3. İnzivâ ve riyâzet hayatı devresi (Vânaprastha): Bireyin evini ve ailesini terk ederek, mümkün olduğu kadar beşerî hayatın problemlerinden uzak bir şekilde ormanda veya bir dergâhta/aşramda tefekkür ve tezekkür temrinlerine başladığı dönemdir.
4. Dinî dilencilik dönemi (Sanyasin): Bireyin ailesiyle bütün bağlarını kopararak, kendini tamamen din yoluna adadığı son devredir. Kişi bu dönemde sadece dilenerek topladığı yiyecek ve giyeceklerle hayatını devam ettirmek zorundadır. Böyle bir hayat sürdüren kimselere sannyasin denir.
d- Hayatın Gayesine Ait İnançlar: Hindular, dharma, artha(malından mülkünden arttırma), kâma ve mokşa’yı beşeri hayatın asıl amaçları olarak kabul eder.
Dharma: D inî ve ahlâkî kurallarla benimsenen bir hayat sürdürmeyi;
Artha: Ferdin en azından kendine ve ailesine yetecek kadar mal- mülk sahibi olmasını;
Kâma: Şehevi arzu ve isteklerin meşru çerçevede tatmin edilmesini (kamana sahip ol)
Mokşa: Üç gayeyi bir yana bırakarak samsara çarkından kurtulup, mutlak kurtuluşa ulaşmayı hayatın yegâne gayesi edinmeyi ve buna ulaşmayı ifade eder.

Şruti (işitilen) :Vedalar, Brahmanalar, Aranyakalar ve Upanişadlar ( VUBA ) adıyla bilinen onlarca ciltlik bir koleksiyondan oluşur. Hindulara göre bu eserler, insan eseri olmayıp “Rişi” denilen azizlere Tanrı tarafından vahiy/ilham edilmişlerdir ve bundan dolayı Sruti (işitilen) olarak isimlendirilir.
Smriti (düşünülen): Destanlar, Sutralar, Puranalar ve Kanunnameler(DSPK Demokratik Sol Parti Koaalisyonu)
a. Veda İlahileri:Sanskritçe Veda terimi, “ilahi veya kutsal bilgi” anlamına gelir ve Hindu dininin temelini oluşturan bütün kutsal metinleri ifade eder.

(SARaY da okunan Veda İlahileri)
1. Rig-Veda Hint düşüncesinin en eski ve en klasik kutsal metni kabul edilir.
2. Yajur-Veda tamamen kurban törenleriyle ilgili bir kutsal metindir.
3.Sama-Veda adıyla bilinen kutsal metin ise, Hindu dinsel törenlerinde veya özellikle soma adı verilen törenlerde okunan ilahileri ihtiva eder.
4. Atharva-Veda’dini ayin ve törenlerde okunan dua ve yakarışları içeren bir ilahiler koleksiyonudur.
Brahmanalar: Hindu Talmudu da denilen Brahmanalar, Veda İlahilerinde bildirilen kurban törenlerini açıklayan nesir tarzındaki kutsal yazılardır.
Aranyakalar: Münzeviler tarafından okunmakta ve üzerinde tefekkür edilmekte olan eserlerdir.
Upanişadlar: Hint düşüncesinin dayandığı en önemli kaynak veya Hint felsefesine dair en berrak düşüncelerin yer aldığı kutsal metinler olarak tanımlanan upanişadlar, Hint kutsal literatürü içerisinde en son kompoze edilen kutsal metinler olarak bilinir.
Hinduizm’de İbadet
Hindular için ibadet, temelde bireysel bir faaliyettir. Tapınaklarda görevli brahminler liderliğinde topluca okunan ilahiler (bhajan) dışında ibadetler çoğunlukla bireysel olarak icra edilir.

HİNDU BAYRAMLARI:

Ugadi (ilk gün) : Yılbaşıdır. Eğlence ve hediyeleşme ağırlıklı bir bayramdır.
Ram Navami (9. gün) : Rama’nın doğum günüdür. Ramayana okunur ve Rama’nın tasvirlerine ta’zim gösterilir ve onun adına takdimeler sunulur. Bugünde sebze, tahıl ve tuzlu yiyeceklerden uzak durmak bir adettir.
Raksha Bandan (dolunay) : Asalet ipliğinin yıllık olarak yenilendiği gündür. Bireyin hem Tanrıya hem de kardeşleri ve eşine karşı sorumluluklarının ve karşılıklı dayanışmanın hatırlandığı bir bayramdır.
Krishna Janamashtami (23. gece) : Tanrı Krişna’nın doğum günüdür. Krişna gece yarısı doğduğu için Hindular bugün uyumaz. Krişna’ya adanan tapınaklarda
sabaha kadar törenler yapılır. Ertesi gün oruç tutulur, kutsal metinlerden Krişnaya ait bölümler okunur.
Navaratri (ilk 9 gün) : Dokuz gece bayramıdır. Tören temelde Tanrının dişil yönünü sembolize eden Tanrıça Durga ile ilgilidir. Gelinler evlerine döner. Sadece
günde bir defa meyve ve tatlı yenilerek 10 gün perhiz yapılır. Durga’nın Rama’ya ve insalara yardımı hatırlanır.

Dussehra (10. gün) : Durga’nın ruhunun onun tasvir ve heykellerinden ayrıldığına inanılır. Bundan dolayı onun adına yapılan heykeller ya ırmaklara atılır ya da yakılarak imha edilir.
Diwali : Işıklar bayramıdır. Her yer ışıklarla süslenir. Durga’nın diğer formu kabul edilen Kali’nin doğduğu gündür. İnanışa göre bu günlerde Vişnu’nun eşi Lakşimi evleri ziyaret eder. Bu nedenlerle onun adına hazırlıklar yapılır.
Mahashivaratri : Aslında her ayın son günü Yüce Tanrı Şiva’ya atfedilir. Magha ayının ikinci yarısının son günü ise özellikle önemlidir. Bu geceyi uykusuz geçiren ve oruç tutan genç kızların istedikleriyle evlenebileceklerine inanılır.
Holi (dolunay) : Hindistan’da baharın gelişini ve Tanrı’ya gönülden bağlı kimselerin kurtuluşunu sembolize eder.
Hindu Mezhepleri ( VASŞ Mezheplere bak )
Hinduizm’de üç temel eğilimden söz edilebilir. Bu eğilimler söz konusu dinin hemen her döneminde var olagelmiş; günümüzde de Şivacılık, Vişnuculuk ve Şaktizm olarak varlığını sürdürmektedir.
1. Şivacılık, Şivayı yüce tanrı kabul eden ve ona tapımı temel dinî görev olarak kabul eden bir mezheptir. O, dokuzuncu asır Hint filozoflarından Şankara ve Kumarila’nın görüşleriyle ortaya çıkmış ve yaygınlaşmıştır.
2. Vişnuculuk Şivacılığın aksine asketizm ve öte dünyaya yönelik eylemlere fazla ilgi göstermez.
3. Şaktizm, Tanrıların şakti denilen ve çoğunlukla eşleriyle temsil edilen dişil/feminen gücüne inananlardır. ( Dişil/Feminist Şakirtler)
4. Smartizm

BUDİZM:

■ İlk Budist İmparator Mairya Hanedanı kral Aşoka’dır.
■ Kurtuluş 8 dilimli yoldan geçmekle olur.
■ Hinduizme tepki olarak doğmuş, kasta karşıdır.
■ Nirvana: Samsaradan kurtulup mutlak kurtuluşu ifade eder. ( ÇIKMIŞ SORU )
■ Kurucusu: Buddha siddharta gauthama sakyomoni
■ Kutsal kitapları Tripiteka’dır. Pali dilinde yazılmıştır.
■ Dukha: Acı, ölüm, hastalık vb.
■ Samudaya: Acının kökeni arzu hırs ve isteklerdir.
■ Nirodha: Arzu ortadan kalkarsa acıda sona erer.
■ Mabedlerine: Stupayada pagoda Vihara denir.
■ Maitraya: Kurtarıcı

A- Pali Kanon ( Tripitaka ) “üç sepet”
a- Vinaya Pitaka Bu metinde keşişlerin uyması gereken manastır hayatı kuralları yer alır. Bu yüzden “davranış kuralları koleksiyonu” olarak da bilinir. Rahip ve rahibelerin günlük ve dinî hayatta uyması gereken tüm kuralları içerir.
b- Sutta Pitaka Sutta “bağ, ip” manasına gelir ve Budist öğreti ile insanlar ve onların yaşamları arasındaki bağa işaret eder. Suttalar beş ana bölüme ayrılır ve her bir bölüm de, kısa kısa sutralardan müteşekkildir. Sutta P itaka’da sadece dört hakikat ve sekiz dilimli yol gibi Budist öğretinin en önemli esasları değil, aynı zamanda Budistler için gerekli diğer birçok özel ve pratik bilgiler de yer alır. Bundan ötürü Budist dini metinler arasında en önemli metin olarak kabul edilir.
c- Abhidhamma Pitaka: ( Abdulhamidin sepeti, felsefi )Dört temel gerçeklik, sekiz dilimli yol ve anatma öğretisi gibi Budizm’in temel öğretilerine dair felsefi açıklamalar ve yorumları içerir.
B- Mahayana Kutsal Literatürü : Mahayana kutsal literatürü Sanskritçe, Tibetçe ve Çince olarak kaleme alınmış çoğu Pali metinlerinin yorumu niteliğindeki yüzlerce eserden oluşur. Sanskritçe kaleme alınan şu dokuz eser, zaman zaman Mahayana Kanon olarak da isimlendirilir

Budizm’in Temel İnançları

1. Veda kutsal literatürünün dinsel otoritesini kabul etmez.
2. Kast anlayışına karşı çıkar ve bundan ötürü Hindularca sapık olarak tanımlanır.
3. Hinduizm’in yeniden doğuş (reinkarnasyon), karma ve nihai kurtuluş (moksha) öğretileri bazen küçük değişiklerle bazen de olduğu gibi Budizm tarafından kabul edilir.
4. Mahayana geleneğinde Brahma, Indra ve Yama gibi Vedik tanrılara yer verildiği, Hindu ölüm sonrası hayat anlayışının aynen kabul edilmiştir
5. Nirvana yolunda yoga egzersizlerine de başvurulmuştur.
6. Bağımlı varoluş yasası, dört temel gerçeklik, sekiz dilimli orta yol ve nirvana öğretileri ise, sadece Budizm’e özgü inançlar olarak zikredilebilir.

BAĞIMLI VAROLUŞ YASASI (PRATİTYASA-MUTPADA) (Pratik yasa mutfakta, bağımlı olma )

Budizm’de bu durum, 12 halkalı Nedensellik veya Bağımlı Varoluş Yasası şeklinde tanımlanır. Nedensellik ilkesinin ilk ve temel halkası avidyadır.
Avidya, eşyanın hakikatine dair yanılgıyı, cehâleti ifade eder. Her türlü varoluşun yanı sıra hayattaki acı ve ızdırabın nedeni de avidyadır. Bunu eylem, bilinçlilik, zihinsel ve fiziki varlıklar (biçim ve form), beş duyu organı ve zihinden oluşan altı hassa (yeti), formlarla temas, algılama, var olma/yaşam arzusu, kavrama, oluş, doğuş ve ölüm basamakları izler.

Dört seçkin Hakikat:

1. Dukkha (acıyı kabullenmek) ( Acı var mı hacı ? )
2.Samudaya (acının kökeni ) ( Neden var acı ? )
3. Nirodya (acının kaldırılması) ( Arzu yüzünden )
4. Maggha ( Sekiz seçkin yol ) ( Acıdan kurtulmak için 8 dilimli yola gel )
Sekiz Dilimli Yol: ( ÇAKDM GBK )
1. Doğru sürekli Çaba
2. Doğru düşünce Amaç
3. Doğru Konuşma
4. Doğru Davranış
5. Doğru Meslek
6. Doğru sürekli Gözetim
7. Doğru Bilgi/kesin iman
8. DoğruTamKonsantrasyon
Bir Viharada şu bölümler yer alır.
1- Genel İbadet Salonu,
2- Meditasyon Odası
3- Misafirhane
4- Kutsal Emanetler Binası
5- Özel Olarak Düzenlenmiş Avlu

TAKDİMELER VE DUALAR

İbâdetleri şunlardır: SİT HANS ( Otur oğlum Hans!. )
1- Secde
2- İtiraf
3- Takdimeler
4- Hediye
5- Aktif kalmalarını isteme (Budda ve Boddhisatvaların Dünyada Aktif Kalmalarını İsteme)
6- Niyaz
7- Sevinç gösterisi

TOPLU OLARAK İBADET : Budizm’de topluca icra edilen zorunlu bir ibadetin yokkk!. ( Budistlerin topsuz ibadeti )

BUDİZM HAC YERLERİ**

• Lombini Koruluğu ( Buda Korulukta doğdu )
• Bodhgaya ( Buda kayanın üzerinde aydınlandı )
• İsipatana/Sarnath ( Budanın ilk vaaz verdiği yer Isparta )
• Kuşhinagar ( Budanın öldüğü, kuşlara yem olduğu yer )

YILLIK BAYRAMLAR (FESTİVALLER)

Budist ibadet takvimi de, diğer pek çok dinde olduğu gibi ay takvimine göre belirlenir. Buna göre her ayın birinci (hilal) ve on beşinci (dolunay) günleri uposatha günüdür. Uposatha, ziyaret etmek manasına gelir.
Budist Dini Bayramları
Birmanya (Hinayana) Mezhebine göre
Nisan ayında Yeni yıl festivali; Günahtan arınma töreni, hayır işlerine yönelme.
Mayıs ayında Wesak festivali; Budda’nın doğum, aydınlanma ve ölümünü temsil eder.
Japonya (Mahayana) Mezhebine göre
Nisan ayında Çiçek Festivali; Budda’nın doğumu.

DUA TESPİHLERİ VE TEKERLEKLERİ

Budistler dua ederken, dua tekerlekleri veya tespihleri kullanırlar. Çakra adı verilen tekerlekler dharma ve samsara çarklarının dönüşlerini sembolize ederken, dua tespihlerine malas adı verilir. Bunlar Hindu ve Sihlerin tespihleri gibi 108 taneden oluşur.

MEDİTASYON

İki çeşit meditasyon vardır.
1- Samadhi (Sakinleşme, sükûnete ulaşma): Sürekli zihinsel konsantrasyonu ve suje-obje ayırımının tamamen ortadan kalktığı mutlak kilitlenmişlik halini ifade eder.
2- Vipassana (KA|V|RAMA): Konsantre olma, her şeyin içyüzünü görme ve eşyaların gerçek mahiyetini kavrama yeteneğini arttırtır. Nihai amaç ise, tüm varlıklar için samsaranın ortaya çıkardığı memnuniyetsizlikleri ortadan kaldırma ve herkesin nirvanaya ulaşmasını sağlamadır.

Başlıca Budist Mezhepleri
Budizm’de Hinayana ve Mahayana olmak üzere iki temel mezhepten söz edilebilir.
1. Hinayana: ( Hinay’ın anası ) Küçük Taşıt Güney Budizm’i olarak da anılan Hinayana mezhebi, Sri Lanka, Birmanya, Tayland, Vietnam ve Laos gibi Güney Doğu Asya ülkelerinde yayılmış ve bugüne kadar gelmiştir. Temelde bireysel kurtuluşu savundukları için Mahayanistler tarafından Hinayana denilen bu ekol mensupları, kendilerini “atalarının öğretilerine sadık kalanlar” anlamında Theravada (Tarlada atalarına sadık bireyler olarak çalışırlar) diye isimlendirir ve Budda’nın öğretilerine en sadık kalanın kendileri olduğunu iddia ederler.
2. Mahayana: ( Maho’yun anası ) Büyük Taşıt Kuzey Budizm’i olarak anılır. Çünkü, Tibet, Çin, Japonya ve Kore gibi ülkelerde varlığını sürdürmüştür. Hinayana mezhebinin aksine kendi içinde daha fazla çeşitliliğe sahiptir. Bünyesinde Lamaizm, Çin Budizm’i ve Zen Budizm’i gibi birbirinden oldukça farklı anlayışları barındırır.

CAYNİZM :

■ 24 Cina vardır ve bunlara Tirthankaralar denir.( 24 Kertenkele var gel Cay bu dinden)
■ Kurucusu Cinaların sonuncusu Vardhamna’dır. Mahavira ( büyük kahraman) olmuştur.
■ Digambaralar : gökgiyinenler, çıplak gezenler
■ Svetembaralar: Beyaz giyinenler
■ Caynist kutsal metinleri: Purvalar ( eski metin), Angalar, agamsutras(dallar), Angabahya(ikincil külliyat)
■ Caynist metinlerinin dili Ardha-Magadhi
■ Ahimsa yani öldürmeme ilkesi önemlidir. Hiçbir canlıya zarar verilmez.
■ 3 cevher(mücevher) önemlidir;
1. doğru inanç (samyakdarşana),
2. doğru bilgi(sagycana),
3. doğru davranış (samyakçarita)
■ Cennet-Cehennem inancı vardır.
■ Anekantavada: Mutlakiyetin olmadığına dair inanç
■ Karmada: Amel yeterliliği
■ Lokakaşa: Samsara çarkından kurtulanın uçağı Tanrı olacağı yer
■ Pajjsana bayramı ( Plajda bayram )
Cayin laiklerin ibadetleri ( Cayin Lavukların ibadeti)
• İlahiler
• Kutsal mekanları ziyaret
• 24 Tirthankaraların( kertenkelelerin) heykeline takdim

SİHİZM :

■ 15. Yy’da Pencap bölgesinde ortaya çıkmıştır.
■ Kurucusu Guru Nanak’tır. ( ÇIKMIŞ SORU )
■ Kutsal kitapları Adi Grant Sahib’tir. (Grand derleme, sahip efendi anlamına gelir)
■ Kutsal metinleri dördüncü Guru Arjan tarafından biraraya getirilmiştir.
■ Tanrı Nam iye adlandırılır.
■ Tanrı Nam Sihler arasında Waheguru(mükemmel rab) olarak isimlendirilir.
■ Mabetlerine (gurdwara) guruların kapısı denir. Amritsar’daki “Altın Mabet” havuzunda yıkanmak ibadettir.
■ Jivan Mukti: Mokşaya ulaşan sihler
■ Kendilerine özgü giyim tarzları vardır. Erkekler türbana benzer bir şey giyerler.
5K ( Kalsha /Kakka ):
Kesh: Kesilmemiş, uzatılmış saçlar Kanga: Küçük tarak Kacca: Dizlere kadar beyaz don Kara: Çelik bilezik Kirpan: (Tırpan): Hançer

TAOİZM :

■ Tao tanrıyı ifade eder.
■ Kurucusu Lao-Tse’dir.
■ Kutsal kitapları Tao-Te-King’tir.
■ Dinin en belirgin özelliği Yin-Yang yani iki zıt kutbun ilişkisidir.
■ Wu-Wey: iş yapmadan çok iş yapmak manasına gelir.
■ Savaş tanrısı: Kuan-Ti
■ Zenginlik tanrısı: Shin
■ Miao: Mabedler
■ Kung: Manastır
■ Kuan: Manastır Mabedi
Senkretizm: Farklı inanç sistemlerinin birarada yaşaması ve dolayısıyla birbirinden etkilenmesi sonucu oluşan dini yorumlara denir.

KONFÜÇYANİZM :

■ Çin’de “bütün zamanların azizi” ve “ilk muallim” diye tanınan Konfüçyüs, Çincede Kong Fuzi (Kung Fu Ustası Kong) olarak bilinir
■ Tanrı Tien yani Gök Tanrı olarak adlandırılır. Tao burada varlığını sürdürür.
■ Evrenin yaratılışı Taoizm gibi Yin-Yang iledir.
■ Öğrencileri Mensiyus (Meng Tzu) ve Hsun Tzu’nun (Menemen Tuzu) ve Hasan Tuzu)
■ Ren: Mükemmel Rab
■ Zuksi: Mistik yorum
■ VangYangming: rasyonel açıklamaları savunur.
■ Atalara dua edilir. Atalar kültü
Kutsal Metinleri ( 5 Klasik 4 Kitap)

BEŞ KLASİK : (Şu, şi , li , yi, cun cit) (Şu Şiliyi cuncit )

1. Şiirler/Şarkılar Kitabı (Şi King):
2. Törenler Kitabı (Li King):
3. Tarih Kitabı (Şu King): Çin tarihinin en eski yazılı kaynaklarından biridir. Dökümanlar Kitabı adıyla da tanınır.
4. İlkbahar ve Sonbahar Yıllıkları (Chun Chiu): MÖ. 722-481 yıllarında Konfüçyüs’ün doğum yeri Lu eyaletinde yaşanan olayların kısa tarihidir.
5. Değişiklikler Kitabı (Yi-King): Çinlilerin kehânette bulunmak, doğa olayları veya insanların karekterini anlayabilmek amacıyla el kitabı olarak kullandıkları bir kitaptır.

DÖRT KİTAP : ll.yyda Sung Hanedanlığı döneminde biraraya getirilmiş eserlerdir.

1. Konuşmalar (Lun Yü) ( Lün yüü) Konfüçyüs’ün konuşmaları, öğretileri ve eylemlerini içerir.
2. Büyük Bilgi (Ta Hsüeh) (Taha Hüseyin) Konfüçyüs’ün eğitim, ahlak ve siyaset konusundaki görüş ve düşüncelerine yer verir.
3. Orta Yol Doktrini (Chung-yung) (Çank yunk )Eserde aşkın alan, zaman, öz ve hareket olarak tanımlanan Gök Yolu üzerinde durulmaktadır.
4. Mensiyus’un Sözleri (Meng-tzu) (Menemen Tuzu) Konfüçyüs’ün tanınmış öğrencilerinden Mensiyus (MÖ. 371-289) tarfından derlenmiş bir eserdir.

ŞİNTOİZM :

■ Şinto tanrıların yolu anlamına gelir.Kurucusu belli değildir.
■ En önemli güneş tanrıçası Ameterasu Omi Kami’dir.
■ Kami-Nomiçi ( Tanrıların Yolu)
■ Meyci tarafından milli din ilan edilmiştir.
■ Susunova: Fırtına ve deniz tanrısı
■ Atago: Ateş tanrısı

■ Kutsal metinleri: Kojiki ve Nihangi’dir.
■ Kojiki Japonya tarihini anlatır.
■ Nihangi ise Kojikinin yorumu mahiyetindedir.
■ Matsuri: En önemli bayramdır.Tanrıyı çağırmak
■ Mabedlerin en önemlisi Ameterasu Jinja’dır ( İse Şehrinde)

YAHUDİLİK :

Yahudilerin soyu, Nuh’un seçkin oğlu Sam’a dayanmaktadır. Sam’ın neslinden gelen Eber, Hz. İbrahim’in büyük atasıdır. Bu nedenle, Yahudilerin en önemli atası Hz.İbrahim’e “Eber’in neslinden” anlamında İvrî (İbranî), onun konuştuğu dile de İvrit (İbranice) adı verilmiştir.
Hz. Musa’dan sonra onun yerine Nun oğlu Yeşu geçti. Yeşu, kutsal topraklara göç yolunda İsrailoğullarına hem liderlik hem peygamberlik yaptı.
Yahudi, Tanrıya teşekkür anlamına gelir. Kur’anda Yehûd ve Hûd şeklinde geçer.
■ Yahudiliğe sünnet olarak,mikve adı verilen suya girilerek (tevilah) ve Yahudiliğin emrini kabul ederek girilir.
■ Kutsal kitapları Türkçede Ahit olarak bilinen Tanah’tır.
■ Tanah,Tevrat(Tora),Neviim(peygamberler) ve Ketuvim(kutsal yazılar) diye 3’e ayrılır.
■ Tevrat Yahudi metinlerinin ilk bölümüdür.
■ Tanah 3 bölüm ve 24 kitaptan oluşur.
■ Tevrat, kendi içinde Tekvin, Çıkış, Levililer, Sayılar ve Tesniye bölümlerinden oluşur.
■ Neviim, 8 kitaptan oluşur.İsrailoğullarının kutsal topraklara girişinden ikinci mabedin inşasına kadarki 6 asırlık dönemi anlatır.
■ Ketuviim ise farklı dönemlere ait edebî, felsefî, tarihî karakterde 11 kitaptan oluşur.
■ Babil sürgünü sonrası Tevrat son şeklini almıştır.
■ Talmud= Tevratın yorumu şeklindeki kısım.
■ Mişna = Tevratta dağınık olarak yer alan hükümlerin açıklamalarının sistematik olarak ele alındığı bir nevi şeriat kitabıdır.
■ Tanahın en eski ve tam yanma nüshası 9.yy. Ben Aser ve Ben Neftali aileleri tarafından hazırlanmıştır.
■ İnanç esaslarıyla ilgili ilk girişim İskenderiyeli filozof Philo’dagörülür.Daha sonra SaodyaGaon ve İbnMeymunda bu çalışmalar görülür.
■ Tanrının özel ismi Yehova’dır.Ayrıca efendi rab anlamında Adonay veya isim anlamında Haşem kullanılır.
■ Kutsal kitapta 15 peygamberden bahsedilir.
■ Nebi (nevi),Hazeh ve Roeh kelimeleri peygamberlik için kullanılır.
■ Kadın peygamberlere Nebiahdenir.Bunlar; Miryan,Debora,Hulda,Naodya ve Yerenoya’dır.
■ Tanahta şeol= ahiret ve ölümle ilgili kavram.
■ Gan Eden-Aden bahçesi= Cennet

■ Gehinnom= Cehennem
■ Arzı Mev’ud= Allah’ın Hz.İbrahim ve soyundan gelenlere vadettiği topraklardır.
■ Yahudi mabedine Grekçe sinagog,İbranicebetha-kreset(toplanma evi),betha-tefila( dua evi) ve betha-midraş( öğrenme evi),Türkçede ise Havra olarak
geçmektedir.
■ İbadet 3 çeşittir; Şaharit(sabah),Minha(ikindi),Maoriv(akşam).
■ Şabat:Cumartesi gününe denir.Tanrı evreni yaratırken dinlendiğini ve İsrailoğullarının kölelikten kurtarır.Bu günde iş yapmak yasaktır.
■ Yıl Nisan ayında başlayıp Adar ayıyla sona erer.
■ Geleneksel Yahudilikte takvim ayı Tışrî ayı ile başlar.
■ Bet-Hamikdaş (Kutsal Mabet)
■ Süleyman Mabedi’nden kalan batı duvarı (Kotel)

YAHUDİLİĞİN KUTSAL METİNLERİ

Yazılı kutsal metinler, Türkçe’de Eski Ahit olarak bilinen Tanah adıyla anılmaktadır.
TANAH:
1. Tora (Tevrat)(Tekvin, Çıkış, Leviler, Sayılar,Tesniye)
2. Neviim (Peygamberler)
3. Ketuvim (Kitaplar) (mezmurlar)
Bunlardan Tora’nın Hz. Musa’ya verildiğine inanılmaktadır. Tora, âlemin yaratılışından Hz. Musa’nın ölümüne kadar olan olayları ve Tanrının Hz. Musa’ya gönderdiği dinî kanunları içermektedir.
Neviim ve Ketuvim’de ise İsrailoğullarının Hz. Musa’dan sonraki tarihleri ile diğer İsrail peygamberlerine gönderilen vahiyler yer almaktadır. Davud’a atfedilen Mezmurlar (Arapçası Zebur) Ketuvim bölümündedir. Yahudiler bütün bu kitapların Tanrı tarafından vahyedildiğine inanmaktadırlar.
Tanrının Sina dağında levhalara yazılı olarak Hz. Musa’ya verdiği On Emir, bugünkü Tevrat’ın Çıkış ve Tesniye bölümlerinde bulunmaktadır.
Sözlü metinler, yazılı metinlerin, yani Tanah’ın tefsirleridir.
Bunlar da Mişna ve Talmud’dur. Mişna ve Talmud’a “Sözlü Tora” da denir. Mişna, Tanah’ın, Talmud da Mişna’nın tefsiridir. Bu ikisi, yani Mişna ve Talmud, Tanah gibi vahiy kaynaklıdır. Mişna, anlaşılması zor ifadeler içerdiği için “amoraim” denilen yorumcular tarafından tefsir edilmiş ve anlaşılır hale getirilmiştir.

ON EMİR: * ( ÇIKMIŞ SORU )

1. Seni Mısır diyarından, esaret evinden çıkaran Tanrı benim. Benden başka tanrın olmayacak.
2. Kendin için yontma put yapmayacaksın. Hiçbir şeyin resmini yapıp tapmayacaksın.
3. Tanrının adını boş yere ağzına almayacaksın.
4. Cumartesi gününü daima hatırlayıp onu kutsal bileceksin. Haftanın altı gününde çalışacak, yedinci gün dinleneceksin. Cumartesi, Rabbine tahsis edilmiş genel dinlenme günüdür. O gün, ne sen, ne oğlun, ne kızın, ne hizmetçilerin, ne de hayvanların bir iş yapacaktır.
5. Babana ve annene hürmet edeceksin.
6. Öldürmeyeceksin.
7. Zina yapmayacaksın
8. Çalmayacaksın.
9. Komşuna karşı yalancı şahitlik yapmayacaksın.
10. Komşunun evine tamah etmeyeceksin; komşunun eşine, kölesine, cariyesine, öküzüne, eşeğine, hiçbir şeyine göz dikmeyeceksin On emir içerisinde: (FAİZ YOK)

YAHUDİLİĞİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

1. Seçilmişlik:
2. Kutsal Toprak ve Mabet:
3. Mesihçilik:
M.S. XII. yüzyılda meşhur Yahudi bilgini Maimonides (İslam dünyasında Musa bin Meymun olarak bilinir/, Yahudiler için belirlediği 13 maddelik iman esasları arasına mesih inancını da koymuştur. Yahudiler, her sabah ibadetinde “Geciktiği halde mesihin geleceğine inanırım” cümlesini iman ikrarı olarak tekrar ederler.

YAHUDİLİĞİN İNANÇ ESASLARI

İnanç esasları : (Bu 13 maddelik iman esaslarını sadece Ortodoks Yahudileri kabul eder)
1. Tanrı var olan her şeyi yarattı ve onlara hükmetmektedir.
2. Tanrı birdir ve ondan başka tanrı yoktur.
3. Tanrı bir cisim değildir ve hiçbir şekilde tasvir edilemez.
4. Tanrı, ezeli ve ebedidir.
5. İbadet, sadece Tanrıya mahsustur; Ona ortak koşulamaz.
6. Peygamberlerin bütün sözleri haktır.
7. Efendimiz Musa’nın peygamberliği gerçektir. O, kendisinden önce ve sonra gelen bütün peygamberlerin en büyüğüdür.

8. Elimizde olan Tevrat, tamamıyla, Tanrı tarafından Musa’ya verilenin aynısıdır.
9. Tevrat değiştirilmeyecektir ve gelecekte Tanrı başka bir Tevrat da göndermeyecektir.
10. Tanrı, insanın bütün işlerini ve düşüncelerini bilir.
11. Tanrı, emirlerini yerine getirenleri mükafatlandırır, ihlâl edenleri cezalandırır.
12. Mesih gelecektir; geciktiği halde her gün onun gelmesini bekleyeceğim.
13. Tanrının bildiği bir zamanda, ölümden sonra dirilme gerçekleşecektir.
Peygamberlere iman, Yahudilerin son peygamberi Malaki ile sınırlıdır. Malaki ile peygamberlik sona ermiştir; bir daha peygamber gelmeyecektir. Bu yüzden
Yahudiler, Hz. İsa ile Hz. Muhammed’in peygamberliğine inanmazlar.
( Tevrat’ta ahirete imanla ilgili hiçbir emir yoktur. Tevrat’ta olmamasına rağmen Yahudi din bilgini rabbiler, bazı cümleler üzerine yorumlar yaparak ahirete
imanın, Yahudiliğin esaslarından olduğuna karar vermişlerdir. Rabbilere göre ahirete inanmayanlar, kafirdir. Onlar cennet hayatından nasip alamayacaklardır.
Fakat bir Yahudi ne kadar büyük bir günah işlerse işlesin, cehennemde ancak 12 Ay kalacaktır. Bu, Talmud’da belirtilmektedir. Kur’an-ı Kerim’de, Al-i İmrân
Suresi 24. âyette Yahudilerin bu anlayışına işaret edilmiştir.

HRİSTİYANLIK ÖNCESİ YAHUDİ MEZHEPLERİ ( F-E-S-H )

1. Ferisilik (Peruşim): Tefsirciler veya kendilerini ayrı tutanlar anlamında bu mezhebin taraftarlarına Ferisiler denmiştir. Bu mezhebin taraftarları, Tevrat’ın yanında din bilgini rabbilerin tefsirlerinin ve fıkıh çalışmalarının otoritesini kabul ederler. Bu bakımdan, ahiretin varlığına iman gibi Tevrat’ta olmayan bazı konuları iman esaslarından sayarlar. Rabbilerin yorumlarına vahyedilmiş nas olarak inanırlar. Bunlar, modern dönemdeki Ortodoks Yahudilerin öncüleridir.
2. Sadukilik: Bu mezhebin taraftarları, itikatta ve amelde Ferisilere karşıdırlar. Tevrat’ın dışında hiçbir dinî otorite kabul etmezler. Rabbilerin yorumlarına ve fıkıh çalışmalarına değer vermezler. Bu nedenle, Tevrat’ta olmadığı gerekçesiyle ahiretin varlığına inanmazlar. Mabedin Romalılarca yıkılması sonunda tarihten silinmişlerdir.
3. Essenîlik ( İssiyim) Bu mezhebe, Ölü Deniz Mezhebi de denir. Bu mezhebin taraftarları o dönemdeki siyasi ve dinî karışıklıklara katılmayıp çöle sığınmış ve münzevî bir hayat ( mütevazi ve dindar) yaşamışlardır. Bazı araştırmacılar tarafından Hıristiyanlıkla bu mezhep arasında bağlantı kurulmakta, Hıristiyanlığın doğuşu bu mezhebe bağlanmaktadır. 1947’de bulunan Ölü Deniz yazmaları bu mezhep hakkında önemli bilgiler içermektedir. Tevratın Levililer bölümündeki kurallara son derece bağlıdır. Evlilik ve bedeni zevklerden kaçınırlar.
4. Hasidizm: (Aşırı Hasedçiler) Hasidizm, Ortodoks Yahudilik içindeki tarikatın adıdır. Buna, aşırı ortodoksluk da denir. Hasidiler, Tevrat’taki emir ve yasakları aynen uygularlar. Yisrael ben Eliezer tarafından kurulmuştur. Mistik unsurlar taşır. Dînî hissiyata duygu ve duaya önem verirler. Çocuğun başı, hasidî geleneklere göre traş edilir ve saçından bir kısmı yanlardan uzatılır. Başına kipa denilen takke giydirilir. Hasidilerden bazı gruplar İsrail devletini

tanımazlar. Bunun sebebi, İsrail’in mesih gelmeden önce kurulmuş olmasıdır. Bunlara göre, kuruluşunda dine aykırılık bulunan İsrail devletinin bayrağı altında yaşamaktansa başka milletlerin bayrağı altında yaşamak daha iyidir. Hasidilerin büyük çoğunluğu Avrupa ve Amerika’da yaşamaktadır. İsrail’deki Hasidiler, Yahudi nüfusun %5’ini oluşturmaktadır
5. Zelaotlar: İdeolojik bir mezheptir. Romalılara karşı ayaklanmış ve 73 yılına kadar onlara savaşmışlardır

HIRİSTİYANLIK SONRASI YAHUDİ MEZHEPLERİ ( RKİY ) Hristiyanlık sonrası Rukiye

1. Rabbanî Yahudilik: Bu mezhep, Ferisiliğin devamıdır. Bu mezhebin taraftarları, Tevrat’tan daha çok Talmud’a ve hahamların yazdığı diğer kaynaklara önem verirler ve bunları dinde otorite kabul ederler.
2. Karaîlik: Taraftarlarının Tevrat’ı çok okumasından dolayı bu mezhebe “Karaîlik” adı verilmiştir. Karaîler, Sadukîler gibi, Tevrat’ın tefsirlerine ve hahamların eserlerine değer vermez, Tevrat’tan başka otorite tanımazlar. Hazar Türklerinden bir grup Yahudi bu mezhebe bağlıdır. Bunlardan az bir kısmı, İstanbul’da yaşamaktadır.
3. İsevi Yahudilik: Bu mezhebin kurucusu Ebu İshak b. Yakup el-İsfehani’dir.
4. Yudgani Yahudilik: İseviyye mezhebinin kurucusunun ölümünden sonra yerine geçen Yudgan’a ait mezheptir GÜNÜMÜZDE YAHUDİ MEZHEPLERİ
1. Ortodoks Yahudilik: Ortodoksluk, Hz. İsa dönemindeki Ferisilikle başlayan ve İslam döneminde Rabbanî Yahudilikle devam eden ana bünyenin günümüzdeki temsilcisidir. Günümüz İsrail Devleti’nin resmi mezhebidir.

KOŞER(KAŞER)( Kaşarlı yiyecekler) kuralına sıkı sıkıya bağlıdırlar.

2. Reformist Yahudilik: Reformist Yahudilik, X1X. Yüzyılın başlarında Alman Yahudileri arasında ortaya çıkmıştır. Reformistler. Tevrat’a Tanrı tarafından vahyedilmiş bir kitap olarak görmezler. Abraham Geiger başı çeker. Evrimcidirler. Onlara göre Tevrat, atalarının yaşadığı dinî tecrübenin kaydedildiği bir kitaptır. Onun içindeki emir ve yasakların bir çoğu bugün geçerliliğini yitirmiştir. İçindeki kıssalar da tarihî gerçeklikleri yansıtmamaktadır. Bu bakımdan Reformistler, Tevrat’taki yaratılış hikayesi yerine Darwin tarafından ortaya atılan evrim teorisini benimserler.
1885 Pittsburg Platformunda aldıkları kararlar neticesinde Ortodoks Yahudilerin inançlarını reddetmişlerdir.
İsrail topraklarının onların nazarında pek önemi bulunmamaktadır. Kadınlarla erkekler din karşısında eşittir. Sinagoglarda yan yana oturup ibadet edebilirler. Hatta kadınlar haham bile olabilir, sinegogta ibadeti yönetebilirler. Reformistlerin büyük çoğunluğu Amerika’da yaşamaktadır.
3. Muhafazakâr Yahudilik: Muhafazakar Yahudilik, Reformistlere bir tepki olarak doğmuştur.
AvrupadaMasorti diye adlandırılmıştır. Orta yolu temsil ederler. Başta Isaac Bermays ve Zecharias Frankel olmak üzere Reform hareketinden bazı hahamlar, reformda aşırıya kaçılması nedeniyle ayrılmışlar ve ayrı bir grup kurmuşlardır. Bu gruba Muhafazakar Yahudilik adı verilmiştir. Bugünkü Muhafazakar Yahudiliğe asıl kimliğini veren ise Solomon Schatter olmuştur. Muhafazakarlık, ilk ortaya çıktığı dönemlerde Ortodoks Yahudilikten fark edilmezdi. Sinagogda Ortodoks dua kitabı (Siddur) kullanılır, kadınlarla erkekler ayrı otururlardı. Tek fark, ibadetin ibranîce yerine İngilizce yapılmasıydı.

4. Reconstructionist Yahudilik/Yeniden Yapılandırmacılık : Muafazakar Yahudi olarak yetişmesine rağmen farklı bir Yahudilik algısına sahip Menahem Kaplan görüşleri etrafında şekillenmiştir. 1983 yılında kurulmuştur. Ona göre Yahudilik bir din değil, toplumun oluşturduğu ve devamlı gelişen dini bir medeniyettir. Naturist bir tanrı anlayışını benimser. Reformist Yahudilik gibi her türlü hiyerarşi ve cinsiyet ayrımını reddederler
5. Samirîler: Samirîler, M.Ö. 722 yılında kuzeydeki İsrail krallığının Asur’lular tarafından yıkılmasından sonra ortaya çıkmışlardır. Asur’lular, bölgedeki kontrollerini sağlamak için Asur’dan bir grup insanı buraya getirip yerleştirmişlerdi. Bu grup daha sonra Yahudi inançlarını benimsedi. Fakat Yahudiler, İsrail ırkından olmamaları yüzünden bunları samimî Yahudi kabul etmediler. Onları daima dışladılar. Samirîler bugün İsrail’in Nablus şehrinde ve Tel- Aviv yakınlarındaki Holon kasabasında yaşamaktadırlar. Dinî merkezleri Nablus’tur.
Gerizim Dağı ( Gerizekalılar dağında Somiriler )Tanrının yeryüzündeki tek kutsal mekanıdır.
Kabala: Mistik ve ezoterik geleneğin adıdır.İlahlık,yaratılış gibi sırlara ulaşma çabasındadır.Harflerin sayısal değerinden sırları bulmaya çalışırlar.
Naturei Karta: Şehrin muhafızları anlamına gelir. Siyonizm karşıtıdır. İsrailin Filistinden çekilmesi gerektiğini savunur.
Siyonizm: Filistinde Yahudi birliği kurmak amaçtır. TheodorHerzl siyasi siyonizmin kurucusudur.

YAHUDİ BAYRAMLARI

Şabat (Haftalık İbadet Günü) Şabat, kutsal dinlenme ve ibadet günüdür. Tevrat’ta anlatıldığına göre Tanrı, dünyayı altı günde yaratmış ve yedinci günde dinlenmiştir. Bu günü, Yahudiler için özel dinlenme ve Tanrıyı anma günü ilan etmiştir. Kur’an- ı Kerim’de bu günden “Sept” adıyla bahsedilmektedir.
Şabat vakti, Cuma günü ikindiden sonra başlayıp Cumartesi akşamına kadar devam eder. Şabat, Yahudi yaşamında önemli bir yere sahiptir. Cuma akşamında bütün dindar Yahudiler Sinagogda olurlar. Sinagogda ibadet bittikten sonra eve giderler. Evde anne, Şabat mumunu yakar. Sofrada iyi bir yemek yenir. Balık, en gözde yemeklerdendir. Sofrada şarkılar ve ilahiler söylenir.
Dindar Ortodoks Yahudilerde Şabat boyunca ateş yakmak, elektrikli alet, telefon, araba ve benzeri şeyler kullanmak yasaktır. Dindar Yahudi o gün hiçbir iş yapmaz.
Şaloş Regalim: Üç önemli bayram olan Sukot, Pesah(Fısıh) ve Şavuot’a ( PSŞ) verilen addır. Aynı zamanda hac zamanıdır. Dinî kurallara göre Yahudiler her sene bu bayramlarda Kudüs’e hacca gitmek zorundadırlar. Süleyman Mabedi yıkıldığı için günümüzde hac yapılmamaktadır.
Dinî Bayramlar (Yıllık İbadet Günleri) ( ÇIKMIŞ SORU )***
1. Roş-Haşana: ( Hoş Yılbaşı bayramı )_Yahudi takvimine göre, Tişri Eylül- Ekim aylarında başlayıp iki gün devam eder. Yahudi inancında Roş-Haşana, kâinatın ve insanın kaderinin yeniden belirlenişini ifade eder. Yahudiler bu iki günü ibadet ve tövbe ile değerlendirmeye çalışırlar.
2. Yom Kippur: ( Kippanı giy gün tevbe keffaret günüdür) En kutsal bayram**

Roş-Haşana’nın birinci gününden itibaren devam eden 10 günlük tövbe zamanının sonundaki keffaret günüdür. Yahudi inancına göre, insanın Roş- Haşana’da tasarımı yapılan bir yıllık kaderi Yom Kippur’da son şeklini alır ve mühürlenir. Bu nedenle Yom Kippur, Yahudilikte çok önemli bir gündür. O gün Yahudiler hiçbir iş yapmazlar. Sadece ibadet ve tövbe ile meşgul olurlar. O gün İsrail’de hayat adeta durur.
3. Sukkot/Hasat/Çardaklar: (Mısır çölünde su ve otlardan çardak kurup 40 yıl hasat bayramı yap) Yahudilerin Mısır’dan çıktıktan sonra kırk yıl çölde
dolaşmaları anısına yapılan bir bayramdır. Sekiz gündür. Eğlence yönü ağırlıklı bir bayramdır. Yahudiler Sukkot bayramında evlerinin bahçesine bir çadır
kurarlar ve onu ağaç dallarıyla süslerler. Çadırlarda millî oyunlar oynanır.
4. Simha Tora: (ha-tim et doya doya )
Tevrat’ın hatim bayramıdır. Sukkot’un hemen ertesi günü kutlanır. Tevrat tomarları kucaklanarak sinagogtaki Teva’nın (Aron-Hakodeş’in karşısındaki kürsü) etrafında dans edilir.
5. Hanuka/Işıklar: ( Handaki şamdanı yağla, yak ışıkları )
Dinî ve millî bir bayramdır. M.Ö. 148 yılında Yahudilerin düşmanlara karşı verdiği mücadelede Süleyman Mabedi’ndeki Yedi Kollu Şamdan’ın bir günlük yağla sekiz gün yanması anısına yapılır. Sekiz gün sürer.
6. Fısıh/Pesah/Hamursuz/ Mayasız/Pasover/Özgürlük Bayramı: ( Fıs fıs mayasız mısır’dan çıkış, bas git özgürlüğe)
Mısır’dan çıkışın anısına kutlanan hac bayramıdır. Mart-Nisan ayları arasında sekiz gün sürer. Bu bayramın özelliği, bayram süresince mayalı yiyecek
yememektir. ( ÇIKMIŞ SORU )
7. Şavuot/ Haftalar: ( Her hafta akşam, verildi Tevrat )
Tevrat’ın Tanrı tarafından Yahudilere verilişini kutlama bayramıdır. Haftalar bayramı olarak da bilinen Şavuot, Haziran-Temmuz aylarında kutlanır.
8. Purim: ( Şekerleri cebe doldururim . Aman aman Ester kızı çok yaman)
Şeker bayramıdır. Milli bayramlardan biri olarak kabul edilir. İranda Ester adında bir Yahudi kızı sayesinde katliamdan kurtulmaları anısına kutlanan neşeli
ve eğlenceli bir bayramdır. Greger/kaynana vızırtısı adında aleti ellerine alıp sallayarak ”Haman Haman” diyerek ayaklarını yere vururlar. Böyle yaparak
Haman’ı ciddiye almadıklarını gösterirler.
9. Yom Av: ( Yık tapınağı yav)
9 Ağustos Romalıların MS.70’de 9 Ağustosta tapınağı yıktıkları gün.
Bütün sinagoglarda mutlaka bulunması gereken 3 şey :
1. Aron-Hakodeş (kutsal dolap) içinde elyazması Tevrat tomarlarının bulunduğu bir dolaptır. Mihrab
2. Ner-Hatamid (devamlı yanan ışık) Aron-Hakodeş’in üst tarafında bulunur.
3. Teva ( Kürsü ) Aron-Hakodeşin tam önünde yer alan bir kürsüdür. İbadet esnasında Aron-Hakodeş’ten çıkarılan Tevrat tomarı bu kürsüde okunur.

İbadette kullanılan bir takım malzemeler vardır. Bunlar; dua kitabı Siddur, Tefilin ve Tallit’tir.
Tefilin, içinde Tevrat’tan bazı ayetlerin yazılı olduğu iki kutucuktan ve bir deri kayıştan ibarettir. Cumartesi dışındaki günlerde, sabah ibadetinde erkekler bu iki kutucuğu siyah deri kayışla usulüne uygun olarak alınlarına ve sol pazularına bağlarlar.
Tallit, kenarları saçaklı, üzerinde Tevrat’tan parçalar yazılı olan bir dua şalıdır. Sadece erkekler tarafından kullanılan bu şal, ibadet esnasında omuzlara örtülür.
Bunların dışında, Roş-Haşana (yılbaşı) ve Yom Kippur (tövbe günü) gibi önemli günlerde kullanılan özel bir ibadet malzemesi daha vardır. Bu da, Şofar’dır. Şofar, boynuzdan yapılmış nefesli bir çalgıdır. ( Şoförün kornası)
Siddur: Dua kitabı ( Siddur Yahudi değilsen, dua kitabını alamazsın geri dur )
Mükellef olma: On üç yaşına giren erkek çocuk için “şeriatın oğlu” anlamına gelen “Bar Mitzva” ( 13 yaşında bara gitme) töreni düzenlenir. Bu törende çocuk ilk defa sinagogda Tevrat okur. Ailesi ona bir Tevrat hediye eder. Kızlar için de “Bat Mitzva” (şeriatın kızı) töreni düzenlenir. Fakat bu tören, dinen zorunlu değildir.
Evlenme : Evlenme Yahudilikte önemli bir husustur. Evlilik işlemlerinin dinî kurallara göre yapılması gerekir. Dine uygun olmayan evlilik geçerli değildir. Evlenme töreni, haham nezaretinde yapılır. Ketuba denilen evlilik sözleşmesi imzalanır. Ketuba, kadının haklarını garanti altına alan dinî bir belgedir. Ketubayı imzalayan damat onu geline teslim eder. Ketubanın teslim edilmesinden sonra “hubba” (hoppa diye çadıra girer) denilen evlilik çadırın altına girilir ve tören orada tamamlanır. Damat, “Musa şeriatına ve İsrail kanunlarına göre sen bana bu yüzükle bağlısın” diyerek gelinin parmağına yüzük takar. Bu işlemlerden birinin eksik olması durumunda evlilik, geçersiz sayılır.
Ölüm: Doğum gibi ölüm de Yahudilikte doğal bir hadise sayılır. Yahudilik ölümü, hayatın başka bir safhasına geçiş aracı olarak görür. Bundan dolayı mezarlık, İbranice’de “Beth Ha-Hayim” olan “Dirilerin Evi” demektir.
Ölü İçin Yas Tutma: Yahudilik, ölünün ardından üzülmeyi ve onun için yas tutmayı meşru kılmış ve hatta yas tutmanın kurallarını belirlemiştir. Ölünün yakınları, dinen belirlenen kurallar çerçevesinde yas tutarlar. Üzüntülerini, üzerlerindeki elbiselerini parçalayarak göstermeye çalışırlar. Bu, genellikle cenaze gömülmeden önce mezarlıkta cereyan eder. Ölünün defninden sonra, 40 gün süren yas zamanı başlar. Bunun ilk üç günü şiddetli keder günüdür. Takibeden yedi günde sadece yas tutulur. Sonraki otuz gün de normal hayata başlanır.

HRİSTİYANLIK :

• Kur’an-ı Kerim Yahudiliği ifade etmek için ‘nasara’ kavramını kullanır.
• Hz.İsa’nın doğumuna Matta ve Luka İncilinde yer verilmiştir.
• Havariler; Hz.İsa’nın yanında olan yardımcılarıdır. Bunlar; Petrus, Andreas, Yehunna, Filipus, Bartalemeus, Thomas, Matta Yakub(alfesunoğlu) Taddeus, Gayyur, Simun ve Yahuda İskoriyottur.
• Hz.İsa’nın mucizeleri; suyu şarap yapması, beş ekmek ve iki balığı binlerce kişiyle paylaşması, şeytan ve cinlere hükmetmesi, hastaları iyileştirmesi, ölü kızı diriltmesi, körlerin gözlerini açması, göldeki fırtınayı durdurması, Petrus’u su üzerinde yürütmesi bunlardandır.
• Hz.İsa’nın insanlık adına acı çektiği son aylarına ‘pasion’ denir.
• Hz.İsa öldükten 3 gün sonra tekrar dirilmiş birçok kişiye göründükten sonra göğe yükselerek Tanrı’nın sağ yanına oturmuştur.
• Kur’an Hz.İsa’nınTevratı tasdik ettiğini ve kıyamet sonrasında dirileceğini anlatmış, çarmığı reddetmiştir.
• Pavlus öncesi dönemde Simun Petrus yayılma hususunda en etkili kişidir.
• Pavlus dönemi önceden Yahudi iken sonra Hz.İsa’ya iman etmiştir. İsa’nın Mesihliği hususu üzerinde durmuştur.
• İlk ekümenik konsil İznik’te kurulmuştur.
• Doğuda ilk Hristiyanlık Habeşistana girmiştir.
• Özel konsiller; herhangi bir bölgenin dini problemini çözmek için o ülkenin psikoposlarının yaptığı toplantıya denir.Millîkonsiller de denir.
• Bölge Konsilleri; Bir eyaletteki dini problemin çözüme ulaştırılması için o eyaletten psikoposların yaptığı toplantıdır.
• Genel Konsiller; Hristiyan inançlarının oluştuğu konsilleredenir.Ekümenikkonsil de denir. İlk 7 konsile tüm kiliseler itibar ettiği için ekümenik konsil adı verilmiştir.
• Efes Hristiyanların hac mekanlarındandır. Hz. Meryemin burada öldüğüne inanılır.
• Engizisyon Mahkemeleri: Kilise dışında Katolik dışı inançlara karşı ağır cezayi müeyyedeler veren ve farklı anlayışları yok etmek için bu mahkemeler kurulmuştur.

KONSİLLER :

1. I.İznik Konsili (MS 325): ( Baba-oğul aynı cevher)
Arius’un görüşü reddedilerek İsa’nın tanrılığı benimsenmiş, Arius aforoz edilip sürgüne gönderilmiştir.
İmparator Theodosius, 380 yılında ise devlet, putperest inançları tamamen yasaklayarak Hıristiyanlığı Roma Devleti’nin resmi dini haline getirmiştir.
İkinci İznik Konsili: Resim, heykel gibi şeyleri kıranlara ikonlast denilmekteydi. Resim ve heykellere değil, yalnızca Allah’ın ibadete layık olduğu belirtilmiştir.

2. İstanbul Konsili (MS 381): ( Kutsal Ruh İstanbul’da Tanrı oldu)
MS 380 yılında Hıristiyanlığı Roma Devleti’nin tek resmi dini ilan eden İmparator Theodosius, Kutsal Ruh’un tanrı olmadığını savunanların görüşü reddedilerek, onun da Baba ve Oğul gibi tanrı olduğuna karar verilmiş ve böylece üçlü tanrı inancı (teslis) oluşturulmuştur. O dönemin ünlü Kilise babaları bu üçlünün aynı Tanrı’nın farklı görünümleri, farklı “var olma biçimleri” olduğunu ifade etmek için hipostaz (hypostaseis) kavramını kullanmışlardır.
3. Efes Konsili (MS 431): ( Efes içip içip kafayı buldular İsa’yı iki tabiatlı görmeye başladılar sonrası Şişeler kırıldı ilk ciddi kopmalar ayrılıklar başladı ) İstanbul piskoposu Nestorius, İsa’da biri beşerî, diğeri ilâhî iki tabiatın bulunduğunu, bunlardan beşerî tabiatın Meryem’den doğduğunu, ilâhî olanın ise Tanrı’nın ebedî kelâmı olduğunu ve Baba Tanrı’dan geldiğini savunmuştur. Bu anlayışla o, Meryem’e “Theotokos” (Tanrı doğuran, Tanrı annesi)
demlemeyeceğini, onun Tanrı’yı değil, bir insanı doğurduğunu ve ancak “Mesih’in annesi” olarak adlandırılabileceğini ifade etmiştir.
Nestorius’un görüşü reddedilmiş ve İsa’daki ilâhî- beşerî tabiatın ezelî bir varlık halinde onda mevcut olduğu, dolayısıyla Meryem’in hem beşer hem de ilah olan İsa’yı doğurduğu ve onun “Theotokos” (Tanrı doğuran, Tanrı annesi) olduğu vurgulanmıştır.
Konsilde Nestorius ve yandaşlarının görüşleri ise aforoz edilip idam edilmiştir. Bunun üzerine Hıristiyan Kilisesinde günümüze kadar devam eden ilk ciddi kopma yaşanmış ve Anadolu’nun güney doğusu ile İran ve Irak bölgelerinde yaşayan Asurî kökenli Hıristiyanların büyük bir kısmı Doğu Roma Devletinin yasakladığı Nasturi mezhebini benimsemiştir. Güneydoğu Anadolu ve çevresinde kalan Nasturiler ise XVI. yüzyılda patrik seçimi konusunda yaşanan bir ihtilaf nedeniyle bölünmüş ve bu bölünme sonucunda doğu usulü ritüelleri sürdüren, ancak Roma Kilisesine bağlı olan Keldani Kilisesi ortaya çıkmıştır
4. Kadıköy Konsili (MS 451): (Kadı-köy İsa’nın iki tabiatlı olduğu teyit edilmiştir.)
431 Efes Konsiliyle Hıristiyan Kilisesinde başlayan bölünme süreci bir süre sonra yeni ihtilaflar ve bölünmelerle devam etmiş ve Nasturilerin ayrılığından daha büyük bir kopuş, Kadıköy Konsilinde yaşanmıştır.
Bu büyük bölünmeyi doğuracak gelişmeler, İstanbul’da bir manastırda başkeşiş olan Eutyches ile İskenderiye piskoposu Dioscorus’ İsa’da sadece tanrısal tabiatın bulunduğunu, onun beşerî tabiatının ise tanrısal tabiatı içerisinde eriyerek yok olduğunu savunmuşlardır.
Roma Kilisesi ve İmparator Marcian’ın isteğiyle 451 yılında Kadıköy’de toplanan konsilde, İmparator ve İmparatoriçenin de ağırlığını hissettirmesiyle İskenderiye’nin öncülük ettiği monofizit (tek tabiatcı) anlayış, yani İsa’da sadece tanrısal tabiatın bulunduğu, beşeri tabiatın ise bu tanrısal tabiat içerisinde eriyip yok olduğu şeklindeki görüş reddedilmiştir.
Bu süreçte konsil kararlarını tanımayan İskenderiye Kıpti, Antakya Süryani ve Habeş Kiliseleri ( MONOFİZİT KİLİSELER) ile konsile temsilci göndermemiş olan Gregoryen Ermeni Kilisesi ana gövdeden koparak ayrılmışlardır.
451 Kadıköy Konsilinde itikadi meseleler yanında, Kiliselerin statüsü de tekrar ele alınmış ve İstanbul’un ikinciliği pekiştirilerek Roma, İstanbul, İskenderiye. Antakya ve Kudüs şeklinde beşli bir hiyerarşik sıralama yapılmıştır. (R – İ – İ – A – K )
I. Vatikan Konsili: Papanın yanılmazlığı konusu tartışılmıştır.

Milan Fermanı M.S 313 Hristiyanlara serbestlik tanır.
TRENT KONSİLİ (1545): Bu konsilin amacı reformasyon hareketine karşı Katolik iman doktrinini ve pratiklerini kesin bir şekilde açıklamaktı.
II. VATİKAN KONSİLİ ( 1962-1965)
Bu konsilde, Hıristiyanlık tarihinde ilk defa diğer din mensuplarıyla ilgili bazı olumlu açıklamalarda bulunulmuş ve dinlerarası diyalog faaliyetlerinin başlatılmasına karar verilmiştir. Bu amaçla da Dinlerarası Diyalog Sekreteryası kurulmuştur. ( ÇIKMIŞ SORU )
II. Vatikan Konsilinde ele alınan önemli konulardan biri de Ekümenizm (tüm Hıristiyan Kiliselerinin evrensel birliği)

HIRİSTİYAN KUTSAL KİTABI

İsa’ya kadar olanı, yani Yahudi kutsal metinleri Eski Ahit;
İsa’dan sonra yazılanlar ise Yeni Ahit olarak adlandırılmıştır.
Hıristiyanlar, iki ayrı döneme ait bu kutsal metinlerin tümünü kendi kutsal kitapları olarak değerlendirmekte ve onu Türkçedeki adıyla, Kitabı Mukaddes olarak adlandırmaktadırlar.
ESKİ AHİT: Hıristiyanlar, Eski Ahit kısmının oluşturulmasında Yahudi Kutsal Kitabının MÖ 285’lerde gerçekleştirilen Grekçe çevirisi olan septuaginti (yetmişler çevirisini) esas almışlardır. Onlar bu kitapları, Yahudilerin yaptığından farklı bir sıralama ve tasnife tabi tutmuş ve bazı kitapları Yahudiliktekinden çok daha fazla kısımlara ayırmışlardır. Böylece Yahudi kutsal kitabında (Tanah’ta) yer alan 24 kitap; Hıristiyan tasnifiyle 39 kitap olarak Eski Ahit kısmını oluşturmuştur.
YENİ AHİT: Hıristiyanlığın asıl kutsal metni olan Yeni Ahit ise Dört İncil, Elçilerin İşleri, bir tanesi yazarı bilinmeyen, diğerleri ise havarilere isnat edilen toplam 21 mektup ve Vahiy bölümü olmak üzere 27 kitaptan oluşmaktadır. Bu kitapların hemen hepsi Hz. İsa’dan 30 yıl kadar sonra başlayarak uzunca bir sürede yazılmıştır.
1. İnciller (Dört İncil): Grekçe; “iyi haber, müjde” anlamına gelen İncil, Hz. İsa’nın getirmiş olduğu ilâhî mesajı ifade etmektedir. Birçok araştırmacı, Markos’u ilk İncil olarak görmektedir. MS 60’lı yıllarda yazıldığı sanılan Markos İncilini Matta ve Luka İncilleri ( MMLY) takip etmiştir. Bu üç İncil arasında bazı benzerliklerin bulunması, bunların Sinoptik (benzer) İnciller olarak adlandırılmasına neden olmuştur. MS 90’ların sonu ile 100’lü yılların başında yazıldığı sanılan Yuhanna İncili takip etmektedir. Bu İncil, üslup ve muhteva olarak daha önceki üç İncil’den farklı bir yapıya sahiptir.
2. Mektuplar ve Yuhanna’nın Vahyi: Yeni Ahit’te İncillerden sonra, ilk dönem Hıristiyan cemaatinin oluşumu hakkında bilgi veren Elçilerin İşleri bölümü yer almaktadır. Elçilerin İşleri kitabının ardından, bir tanesi kim tarafından yazıldığı belirtilmeyen diğerleri ise Pavlus, Petrus, Yakup ve Yuhanna gibi ilk Hıristiyan K ilisesinin önemli şahsiyetlerine isnat edilen 21 mektup yer almaktadır. Bu mektuplardan 13 tanesi Pavlus’a, üç tanesi Yuhanna’ya, iki tanesi Petrus’a, birer tanesi de Yakup ve Yahuda’ya isnat edilmektedir.

Matta İncili: İsa’nın hayatını, ölümünü ve dirilişini anlatır. Kanonik İncil (ÇIKMIŞ SORU )
Markos İncili: İsa’nın yaptıkları ele alınır. İsa’yı Tanrı oğlu,İnsanoğlu ve mesih diye tanıtır.İsa’nın ölümünden ve dirilişinden sıkça bahseder.
Luka İncili: Hz.İsa’nın hayatını doğru ve ayrıntılı biçimde anlatır.Diriliş ve göğe alınmayı tasvir eder.
Yuhanna İncili: HavârilerdenYuhanna’ya nispet edilmektedir. Hz.İsa’nın ölüp dirildikten sonra izleyicilerine birkaç kez görünmesine yer verilmiştir.İsa
başlangıçtan beri Tanrıyla birlikte bulunmuş,beden alıp insan arasına girmiştir.
Barnabas İncili: Barnabas Hz.İsa’nın 3 yıllık peygamberliğinde yanında bulunan havarisidir. Öğretisini direk Hz.İsa’dan almıştır.
Hıristiyan kredolarının en eskisi Eski Roma Kredosu

YILLIK İBADETLER

Noel: Yeni yılın başlangıcında yapılan şenliklerdir. Noel yapılan şahsiyetlerden biri Aziz Nikolas’tır. Yılbaşı ayrı, Noel Ayrıdır. ( havariler, keffaretler,
Hz.Ademden gelen aslî günah) dînî kutlamadır. ( 24 Aralığı 25 Aralığa bağlayan gece)
Paskalya: Yahudi pesah bayramına denktir. İsa’nın dirilişini anmak üzere kutlanır. En büyük Hristiyan bayramıdır.
Haç Yortusu: Haçla ilgili uygulamadır. Haç çıkarma ile insanın nefsini inkar etmesi ve İsa’nın çarmıha gerilmesi sembolize edilir.
Ascension: Paskalya’dan 40 gün sonra Hz. İsa’nın göğe çıkmasının hatırasına kutlanır
Pentikost: Kutsal Ruh’un Havariler üzerine inişinin hatırasına paskalyadan 50 gün sonra kutlanır ( Pentikon: Kutsal ruh, havarilerin üstüne kon )
Meryem Ana Günü: Meryem’in günahsızlığı, lekesizliği, ahlak ve iffetini tanıtmak için bugün kutlanır. Roma’da 1477’de başlatılmıştır.
Mesih İnancı: Mesihin İsa olduğuna inanırlar. Hz.İsa insanları kurtarmak için kendini feda etmiş ve göğe yükselmiştir. O kıyamete yakın gelecek krallığını kuracaktır.

SAKRAMENTLER *

Kelime olarak sakrament, sır, gizem anlamına gelmektedir.
Tüm Hıristiyanların kabul ettiği iki sakrament bulunmaktadır. Bunlar vaftiz ve evharistiya sakramentidir.
Katolik ve Ortodokslar’da 7 sakramenti kabul ederler.
1. Vaftiz: Sakramentlerin ilki ve diğer sakramentlere iştirak etmek için gereken temel şarttır. Vaftizle hem aslî suçun günahından kurtulunmakta hem de Hıristiyanlığa geçiş sağlanmaktadır.
Katolikler ile Protestan grupların büyük çoğunluğu adayın alnına bir miktar suyu damlatmak ve bu esnada teslisin unsurlarını zikretmekle vaftiz ritüelini gerçekleştirirken, Ortodoks gruplarda vaftiz genellikle suya daldırıp çıkarmak suretiyle icra edilmektedir.
2. Kuvvetlendirme (Konfirmasyon/Krizmation): Kuvvetlendirme, Hıristiyanlığa kabulün vaftizden sonraki aşamasını teşkil etmektedir. Vaftizle aslî günahtan kurtulan kişiye kuvvetlendirme ayiniyle İsa’nın misyonuna tanıklık etmesi için Kutsal Ruh bağışlanmaktadır. Bu ayinde kilise yetkilisi, kuvvetlendirilecek kişiye kutsanmış yağ sürmektedir.

3. Evlilik (Nikâh): Evlilik, Tanrı’nın insanlığa, İsa’nın ise Kiliseye ve havarilerine olan sevgisini sembolize etmektedir. Evlilikler genellikle kadının bağlı olduğu kilisede yapılır. Katolikler boşanmaya kesinlikle izin vermezken, Ortodokslar boşanmayı, belli şartlara bağlı olarak kabul etmektedirler. Protestanlar ise evliliği bir sakrament olarak kabul etmemekte ve boşanmakta bir sakınca görmemektedirler.
4. Ruhbanlık: Kilisede esas itibarıyla yukarıdan aşağıya doğru piskopos, presbiter (papaz) ve diyakos şeklinde sıralanan üç temel kademe din adamlığı bulunmaktadır. Sonradan bunlara papaz yardımcısı, kutsal kitap okuyucusu, cin-şeytan çıkarıcısı ve kapı tutucu şeklinde dört alt kademe din adamlığı daha eklenmiştir. Kilisenin en tepesinde yer alan kişiler için kullanılan papa, patrik gibi adlandırmalar ise belli kiliselerin liderlerine verilen itibar unvanlarıdır. Katoliklerde her kademedeki din adamının evliliği kesinlikle yasak iken, Ortodokslarda alt kademe din adamlarının evli olmasına izin verilir.
5. Günah İtirafı (Tövbe): Kişinin günah işlemesi neticesinde, kaybolan vaftiz inayetini yeniden kazanmak için yapılan ayindir. Günahları bağışlama yetkisi, Kilise adına bu yetkiyi kullanan papaza aittir. Ancak Protestan Kiliseler genel olarak bir başkasının günahları bağışlama yetkisinin olmadığını kabul etmektedirler.
6. Son Yağlama (Hasta Gizemi): Bu sakrament esas itibarıyla başlangıçta hastaların iyileşip şifa bulması amacıyla ihdas edilmiştir. Günümüzde bu sakrament, hastalıkta, özellikle de ölüm yaklaştıkça kişinin benliğini saran yalnızlık duygusunu gidermek amacıyla icra edilmekte, bunun için hazırlanmış olan takdis edilmiş yağ hastanın vücuduna sürülmektedir.
7. Evharistiya (Ekmek-Şarap): Şükretmek anlamına gelen evharistiya, Hıristiyan inanç ve ibadetinin temelini oluşturan bir sakramenttir. Hemen hemen bütün Hıristiyan grupların kabul ettiği bu sakrament, İsa’nın ölmeden önce şakirtleriyle paylaştığı son akşam yemeğinin anısına yapılan bir ayindir.
Katolik ve Ortodokslar ayinde kullanılan ekmek ve şarabın İsa’nın eti ve kanına dönüştüğünü kabul ederken Protestanlar bunun sembolik olduğunu savunmaktadırlar.
Endülijans: Kilise aracılığıyla ‘para karşılığı günah bağışlama’ işlemidir. 11. yy’da Fransız psikoposlar tövbe yerine bu mecburiyeti getirmişlerdir. Ortaçağ
boyunca büyük gelir kaynağı olmuştur.

Rahip Takdisi: Din adamlarını tayin etme işine denir. Rahipler hiyerarşik şekilde yer alır.

BAŞLICA HIRİSTİYAN MEZHEPLERİ

1. Katolik Mezhebi:

Bu mezhep, Hıristiyan dünyasının en kalabalık grubunu oluşturmaktadır.
Katolik mezhebinin başında papa bulunmaktadır. O, Hz. İsa’nın havarilerin başına lider olarak atadığı Petrus’un, dolayısıyla da İsa’nın vekili konumundadır.
Papa aynı zamanda, ruhanî Vatikan devletinin başı olarak kabul edilir. Katolik Kilise hiyerarşisinde papadan sonra sıral amada kardinaller, piskoposlar ve
diğer rahipler gelmektedir. Bu Kilise, I. Vatikan Konsilinde dile getirdiği şekliyle papanın, dinî konularda almış olduğu kararlarda yanılmayacağına
inanmaktadır. 7 sakrament, 21 Konsil kabul ederler

İncili yorumlama yetkisi kilisededir. Ruhban sınıfı evlenemez. Ruhban sınıfı dışındakiler boşanamaz. Cennet-Cehennem ve Arafı kabul ederler.
2. Ortodoks Mezhebi: Ortodoks; doğru inanca, doğru doktrine sahip olan anlamına gelmektedir. Doğu Kilisesi, kendisinin doğru inanç ve yaşayış üzere olduğunu ifade etmek için Ortodoks adını kullanmaya başlamıştır. Bu mezhep, İstanbul ve Roma Kiliselerinin siyasal çekişmeleri ve bazı dinî inanç ve uygulama farklılıkları sonucunda ortaya çıkmıştır. Ayrılığa neden olan en temel iki ihtilaf;
• İstanbul’un Roma K ilisesinin üstünlüğünü kabul etmemesi
• Kutsal Ruh’un sadece Baba’dan çıktığını savunmasıdır.
Bu ayrılıktan sonra İstanbul’daki Bizans Kilisesi Ortodoksluğun merkezi haline gelmiştir. Bu mezhebin diğer önemli merkezleri ise İskenderiye, Antakya, Kudüs ve Rusya’nın siyasi bir güç merkezi haline gelmesiyle ağırlığını hissettiren Moskova Patriklikleridir.

Ortodoksluğun başlıca özellikleri şunlardır:

1. Ruhanî liderleri patriktir.
2. Ortodokslar Kutsal Ruh’un sadece Baba’dan çıktığına inanmaktadırlar.
3. Papanın yanılmazlığını kabul etmezler.
4. İlk yedi konsili genel konsil olarak kabul etmekte, bundan sonrakileri sadece Katoliklerin konsilleri saymaktadırlar.
5. İkonlara büyük önem vermekte ve Baba hariç herkesi ikonlarla tasvir etmektedirler.
6. Üst düzey din adamları hariç, alt kademede bulunan rahipler istedikleri takdirde evlenebilirler.
7. Her ülkenin kendi diliyle ibadet etmesini kabul etmektedirler.
Ortodokslara göre din adamlığı sınıfı ( PMK PeD ) (Ortodoks’ların Pamuklu Pedi )
Patrik – Metropolit – Keşiş – Papaz – Diyakos
2. Protestan Mezhebi: ( ÇIKMIŞ SORU )
Alman papazı olan Martin Luther’le birlikte dinî reform hareketine dönüştü. Luther, 1517’de Wittenberg Kilisesinin kapısına astığı 95 maddelik bildiriyle öncelikle Kilisenin, günahları bağışlama yetkisini hedef almıştır. Bu bildiriyle o, din adamlarının dini anlama ve yorumlamada tek otorite kaynağı olması, ibadetin sadece Latince ile yapılması gibi bazı anlayış ve uygulamaları da hedef almıştır. Martin Luther’in başlattığı reform hareketi, mevcut dinî anlayış ve uygulamaların bir kısmını reddeden Protestanlığı doğurmuştur.
Almanya’da Luther’le ortaya çıkan Protestanlık, kısa sürede diğer Avrupa ülkelerine de sıçramış, Fransa’da Calvin, İsviçre’de Zwingli gibi isimler reform hareketinin öncüleri olmuştur. XVI. yüzyılın bu protesto dalgasını, sonraki yıllarda yeni protesto hareketleri ve Protestanlık hareketi içinde ortaya çıkan farklı mezhepler takip etmiştir. Baptistler, Presbiteryenler, Mennonitler, Quakerler, Metodistler, Adventistler ( BQMP MA ) gibi Protestan gruplar bunlardan bazılarıdır. Sonuçta Protestanlık, temelde Katolik Kilisesinin öğretisine karşı çıkan, birbirinden farklı bütün bu grupların ortak adı haline gelmiştir.

Protestanlığın temel özellikleri şunlardır:

1. Papanın otoritesini ve yanılmazlığını reddederler.
2. Dini anlama ve yorumlamada K ilise yetkililerini değil, kutsal kitabı esas alırlar.
3. Sadece vaftiz ve evharistiya sakramentlerini kabul eder, diğerlerine değer vermezler.
4. Kurtuluşta, amelden çok imanı esas alırlar.
5. Din hizmetleri sınıfı bulunmakla birlikte ruhbanlığı kabul etmezler.
6. Azizlere ve Meryem’e önem vermezler.
7. Kiliselerinde resim ve heykel bulundurmazlar.

Monofizit Kilise: Hz.İsada ilahi ve beşeri iki tabiatın birleşerek tek tabiat olduğunu savunan anlayıştır. İkiye ayrılır; Ermeni Kilisesi, Süryani Kilisesi.

Nasıra: Hz. İsa’nın büyüdüğü şehir
Galile: bu şehrin bulunduğu bölgenin genel adıydı.
Yunanca “Mesihçi” anlamına gelen Hıristiyan adı ise ilk defa Miladi kırklı yıllarda, Antakya’daki putperestler tarafından, buradaki İsa taraftarları için kullanılmıştır.

HIRİSTİYANLIĞIN TEMEL ÖZELLİKLERİ

1. Aslî Günah: Pavlus’un kutsal metinlere soktuğu öğretiyi doktrin haline getirerek sistemleştiren Hippo’lu Augustine’in ( Zippolu Agustin )
2. Ahit
3. Mesihçilik
4. Teslis (Antakyalı Teofilos )
5. Misyonerlik

DHBT Okulu - Instagram Hesabı
Yorumlar

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.

2024 DHBT, Türkiye Geneli ÜCRETSİZ 15'li Online Deneme Sınav Paketi