2024 DHBT İnanç Esasları Özet

İNANÇ ESASLARI ( KELAM )

USUL-İ SELASE:

İlahiyyat : Allahın varlığı, birliği, sıfatları ve fiilleri
Nübüvvât : Vahiy ve vahyi getiren melekler ile bütün meleklere iman ve vahyin birleşip yazıldığı kitap ile tüm ilahi kitaplar incelenir.
Semiyyât: Melek, cin, şeytan gibi görünmeyen varlıklar, dünya hayatının geçirileceği ölümün son olmadığı, bir dirilişin başlangıcı olduğu gibi konuları konu edinir.

KELAMIN İSİMLERİ

El-Fıkhu’l-ekber : İmam-ı Azam Ebu Hanefe kelama bu ismi vermiş,bu alanda yazdığı el-Fıkhu’l-ekber (en büyük fıkıh) olarak isimlendirilmiştir. Ebu Hanefi ”Kişinin lehine ve aleyhinde olan şeyleri bilmesidir.”şeklinde tanımlar. Ebu Hanife’ye göre; itikatta bilgi asıl, ameldeki bilgi fer’idir. Kişinin bilmesi gereken en önemli bilgi inanç alanına ait bilgidir.

Ebu Hanife’nin âkaide dair eserleri:

1. Fıkhu’l-ekber
2. Fıkhu’l-ebsat
3. Er-risale
4. El-alim ve’l-müteallim
5. El-vasiyye

Tevhid ve Sıfatlar İlmi:

Nazar ve İstidlal İlmi: Eşya hakkında düşünme ve bunun sayesinde bilgisine ulaşılamamış şeylerin bilgisine ulaşmak gayesiyle zihinde var olan bilgileri toplamak, düzenlemek ve sonuca ulaşma çabasına nazar ve istidlal ilmi denir.
Akâid İlmi : Gönülden bağlı ve sağlam bir şekilde inanılan şey, iman ve itikat anlamına gelir.
Usulu’d-din: Dinin temelini oluşturan yani imanla ilgili konulardır. İnanç konularıyla ilgili hükümlere ‘ahkam-ı asliyye’ ve bu konuyu ele alan ilme ‘usulu’d-din’ denmiştir.
Kelam İlmi: Kelam en yaygın isimdir. İslam düşüncesinin ilk zamanlarında Allahın sıfatları konusu açılmış ve en fazla tartışılan konu Kelam sıfatı olduğundan kelam ilmi denmiştir. Kelam isminin verilmesinin en etkili sebebi Kur’an’ın Allahın sözü olduğu gerçeğidir.

KELAMIN DOĞUŞU

İlk İhtilaflar: İlk işaretlerinin Hz.Peygamberin son günlerinde tartışma konusu olan ‘kırtas hadisesi’ ile ona bağlı olan hilafet tartışmasına bağlıdır.
Hilafet Meselesi:
-Ehl-i Sünnet’e göre kendisinden sonra kimin halife olacağını Hz.Peygamber belirlemiştir.Halifenin belirlenmesi seçimle oluşmuş,yapılan istişare sonucu Ebu Bekir halife seçilmiş.
-Şia mezhebine göre halifelik insanın seçimine bırakılacak bir şey değildir. Halife nassla belirlenir. Hz.Peygamber Hz.Ali’yi kendisinden sonra halife seçmiştir. -Haricilerin hilafetle ilgili görüşleri Ehli Sünnetle aynıdır.
Hz. Ömer halife belirlemesi hususunda 6 kişilik heyetin başkanı: Abdurrahman b. Avf Diğerleri: ( Hz. Osman, Hz. Ali, Talha b. Ubeydullah, Zübeyr b. Avvam, Sab b. Ebu Vakkas )

Siyasi anlaşmazlıklar ve İç Savaşlar

Hz.Osmanın şehadeti, Cemel ve Sıffin savaşları sonucu ortaya çıkan sorunlar şunlardır;
• Büyük günah işleyen kişinin dindeki durumu
• Bu sorun sonucunda şu fırkalar ortaya çıkmıştır
Hariciler: Adam öldürmek gibi günah işleyen kişi dinden çıkar. Ölünce cehennemde olur. Kafirlerden farkı yoktur.
Haricilerin diğer isimleri: ( ŞuVa HaMaMu : Hariciler isimlerini, Şuva Hamamında almışlar)
1. Şurat: Allah yolunda mallarını ve canlarını satan
2. Vaidiyye: Günay işleyenleri tekfir etmelerinden dolayı böyle anılmıştır
3. Haruriye: Sıffın savaşından sonra Harura denilen bir bölgeye çekildikleri için
4. Marika: Dinden çıkanlar
5. Muhakkime: Allah’tan başka hüküm koyacak yoktur dedikleri için Harici Mezhepleri ( SİNE ):
1. Sufriyye
2. İbaziyye
3. Necdiyye
4. Ezakiyye

ŞİA :

Zeyd b. Ali’yi yüzüstü bırakıp öldürülmeye terk ettikleri için ” Rafaza” olarak adlandırılmıştır
Şia’nın kolları ( Zİİ – ŞİA )
1. Zeydiyye
2. İsmailiyye (Caferi)
3. İmamiyye ( İsna aşeriyye )

İMAMİYYE:

İran’ın resmi mezhebi
İmamiyye’nin kabul ettiği temel esaslar: ( ATANİ ) İmam atani
• Adalet
• Tevhid
• Ahiret
• Nübüvvet
• İmamet
İmamiyye’nin bazı görüşleri:
Reca: Geri dönüş Mehdi: 12 İmam
Beda: Allah’ın belli biçimde vuku bulacağını haber verdiği bir şeyin daha sonra farklı şekilde gerçekleşmesi ( Cafer-i Sadık kendinden sonra oğlu İsmail’in imam olacağını söylemiş fakat kendisi hayatta iken İsmail vefat etmiştir İmamet: İset sıfatına sahip imamlar Takiye: Sakınma korunma

ZEYDİYYE: Yemen’de Zeydiyye’nin bazı görüşleri:
• Hz. Peygamber imam tayin etmemiştir
• Haşioğullarına mensup ilim, takva sahibi bir kimse imametini ilan ederek ayaklanırsa imamlığı hak etmiş olur
• İmamlar masum (günahsız) değildirler

• İmamların sayısı 12 değildir İSMAİLİYYE:

Cefer-i Sadık’tan sonra imametin oğlu İsmail’e ve onun soyundan gelenlere ait olduğunu iddia ederler. Fatımi Devletinin kurulmasıyla güçlenmişlerdir, yıkılmasıyla zayıflamışlardır
Şia denilince akla ilk gelen: İmametin nas ile belirlendiği ve bununda Hz. Ali ve çocuklarının hakkı olduğudur.
Mutezile: Günah işleyen kişi dinden çıksa da kafir olmaz. İman ile küfür arasında bir yerde olur. Tevbe etmeden ölürse ebedi olarak cehennemde kalır fakat azabı hafif olur.

MÜRCİE ( Şükkât, şüpheciler ):

İrca eden, tekrar eden büyük günah işleyenlerin ahretteki durumunu Allah’a bırakma Mürcie ile ilgili ilk eser ( M. İbnü’l-Hanefiyye’nin: Kitabu’l-İrca)
• İman mariget bilgi ve tasdikten ibarettir
• İman artmaz eksilmez, günahlar imana zarar vermez
• İman amelden bir cüz değildir birbirinden ayrıdır
• İmanda istinayı kabul etmezler ( İnşaallah mü’minim demek imanda şüphe oluşturacağı için)
Ehl-i Sünnet:
• Günahların helal sayılarak işlenmediği sürece kişiyi dinden çıkarmaz ama günahlar imana zarar verir.
• İmanın tanımı,mahiyeti,iman-amel ilişkisi, konusu,imanın mahiyeti nedir? Günah nedir? gibi benzer sorunlar kelami açıdan önemli olup ana konulardandır.
Kader ve İrade Hürriyeti : Sosyal ve siyasal durumların önceden kararlaştırdığını Kur’an ve Sünnet’in metnine onaylatmak isteyen Cebriye ekolü ortaya çıkmıştır. Bu ekole karşı olarak Mutezile ve Ehli Sünnet ekolleri ortaya çıkmış,sorunları akla ve Kur’an’a uygun çözmeye çalışmışlardır.
Kur’an ve Sünnet Metinlerinin yorumu: Müslümanların diğer din ve medeniyetlerle karşılaşması

Tercüme Hareketleri

• Arapça ilk tercümeler Halid bin Yezid Muaviye bin Ebu Süfyan zamanında başlamıştır.
• Halife Mansur zamanında ilk felsefî anlamda tercüme yapılmıştır.
• İbn el-Mukaffa mantığı ilk tercüme eden bilgindir.
• Halife Memun döneminde felsefenin tercümesi sistematik olarak yapılmaya başlanmıştır.Tercüme faaliyetleri için Daru’l-Hikme kurulmuştur.
• Tercüme faaliyetleri sonucu ilk İslam filozofları Kindî,Farabi ve İbn Sina yetişmiştir.
İlk zamandan itibaren oluşan ekoller: Haricilik, Cebriyye, Mürcie, Mu’tezile, Şia, Maturidiyye ve Eşariyye’dir.

CEBRİYYE: ( Cebir, Zorla yaptırır her şeyi Allah )
Özgür irade yoktur. Rüzgâr önünde kuru yaprak gibi

Cehm b. Safvan ( Cebriyye: CC )

Cad b. Dirhem ( Bir dirhem aklıyla Kur’an mahluktur dedi )
• İman ilim ve marifetten ibarettir
• Kur’an ve sünnette geçen tüm isim ve sıfatları inkar ederler
• Allah’ın kelam sıfatı kadim değil hadistir. Bu yüzden Kur’an mahluktur
• Cennet ve cehennem geçicidir
• Ahirette Allah’ı görmek(ru’yetullah) mümkün değildir
• Kabir azabı yoktur
• Şefaat yoktur

KADERİYYE: ( Kaderini kendin belirle)

Özgür irade var
Mabe’d el-Cüheni (reddetti kaderi)
Gaylan ed Dımeşki Katade
• Allah’ın ezeli sıfatı yoktur
• Allah’ın gözle görülmesi imkansızdır

• Allah’ın kelamı hadistir
• Allah, kullarının fiillerini yaratıcı değildir
• İman artmaz ve eksilmez
• İmam Kureyşten olmak zorunda değildir
• Büyük günah işleyen fasıktır

SIFATİYYE:

Ehl-i İsbat ve Müsbite: Allah’a sıfat nispet eden fırkalar Allah’a sıfat nispetini reddenler: Mufat, muattıla
Ashabu’l-Hadis: hadisçiler
Küllabiye: İbn Küllab ( Allah’ın isim ve sıfatlarının zatı ile kadim olduğu)
Kerramiye ( Kerram, iman ikrardan) Allah arşa mekan tutmuştur cisimdir der
Müşebbihe
Mücessime
Haşe viye

KABİR AZABI

Ehli Sünnet: Kabir azabı ruh ve beden iledir.
İbn Hazm: Kabir azabı yalnız ruhadır
Mu’tezile, Cehmiyye, Cebriyye: Kabir azabı yoktur

İLK DÖNEM KELAMÎ ŞAHSİYETLER Gaylan ed-Dımaşkî

• İrade özgürlüğü konusundaki düşünceleriyle Ma’bed el-Cüheni ve Kaderiyye fırkasının doğuşunu hazırlayan tâbiun dönemi alimlerindendir.
• Emevi halifeleriyle arası iyi iken daha sonra kaderi inkar düşüncesi kendisini sarmış, Emevi halifeliğini tanımadığını söylemiştir. Bu durum onun idam edilmesine sebep olmuştur.
• Mutezile’nin ‘el-usulül hamse’ diye adlandırılan beş temel prensibine temel olan görüşleri ilk önce Gaylan dile getirmiştir.
• İlahi sıfatların zatının aynı olduğu ve Kur’an’ın yaratılmış (mahluk) olduğu şeklindeki düşünceleri Mutezile’nin tevhid prensibinin temelini oluşturmuş; irade özgürlüğü konusundaki düşünceleri ise Mutezile’nin adalet prensibini meydana getirmiştir.

Ma’bed El-Cühenî (Cüheni reddetti kaderi)

• Kaderin olmadığı ve insanların fiillerinde özgür olduğu fikrini ilk ortaya atan kişidir.Kaderiye mezhebinin aslını oluşturmuş bu mezhebi kabullenenlere ise kaderî denmiştir.
• Eylemci bir kişiliği olan Ma’bed,siyasi düşünce ve yaptıkları sebebiyle idama mahkum edilmiştir.
• Emevilerin haksız uygulamaları ve keyfî yönetim şekilleri kaderi inkar etmesinin sebebidir.Emeviler haksız uygulamaları kadere yüklüyorlar iken Ma’bed,insanların kendi yaptıklarının sorumlu olduğunu düşünüyordu.
Ca’d bin Dirhem (Bir dirhem aklıyla Kur’an’a mahluk der)
• İslam düşünce tarihinde ilahî sıfatlar, halku’l Kur’an ve insanların fiilleri gibi itikadî mevzuları ilk defa tartışmaya açan kelamcılardan biri olup tâbiun neslindendir.

• Ca’d’a göre; Allah Teala’nın zatı dışında kadîm olarak kabul edilebilecek bir takım sıfatları yoktur.
• Allah, yaratıklara asla benzemez.
• İnsanın yaptığı fiileri tamamen kendisine aittir. Kur’an-ı Kerim kadîm değildir, hâdistir ve sonradan yaratılmıştır.
Cehm bin Safvân: ( Safvan, Sıfatları yok sayan )
• İlk kelamcılardan olup Cehmiyye fırkasının kurucusudur.
• Sıfatların inkarı, Kur’anın yaratılmışlığı ve insan iradesini reddetme (cebr) gibi düşünceleri ile en belirgin özelliklerini oluşturur.
• Cehmiyye fırkası, insan iradesini inkarı ve cebr anlayışı yönüyle Cebriyye ile,sıfatların inkarı yönüyle ise Mu’tezile ile örtüşür.
• Allaha subutî ve haberî sıfatlar nispet edilemez. Allah, yarattıklarına ait hiçbir sıfatla tasvir edilemez. Çünkü bu durum Allah’ı kullara benzetme manasına gelir.
• Görüşlerini Ca’d bin Dirhem’den almış ve sistemleştirmiştir.
• Safvâna göre Kur’an yaratılmıştır. Kelam yapılan sonradan olan bir fiildir. Allahın kelamı vardır fakat bu hadistir.
• İnsanın yaptıkları ve özgürlüğü konusunda Kaderiyye’nin savunduğu düşüncelerin aksini savunmaktadır. Kulların mutlak cebr (zorlama) altında
olduklarını savunmaktadır.
• İman Allah’ı bilmek (bilgi),küfür ise bilmemektir.(cehalet) Allahı hakkıyla bilip sonradan reddeden kimse küfre düşmüş değildir. Çünkü ilim ve marifet, reddederek yok olmaz.
• Safvan’a göre Allah ahirette görülmeyecektir. Kabir azabı, mizan ve sıratın olmadığını savunmaktadır.
• Nassları serbest bir akılcılıkla yorumlayan Safvan, akılla nassın çatışması durumunda aklın temel alınması ve nassın buna göre te’vil edilmesini savunan
ilk kelamcılardandır.

Ebû Hanife

• İmam-ı Azam da denir. Akaid esaslarını Kur’an ve hadisleri ele alarak belirlemiştir.
• Allah her şeyin yaratıcısıdır. Allahın ilim, irade, hayat, kudret gibi zâtî sıfatları vardır. Allah eşi benzeri bulunmamasından birdir. Zat ve sıfatları nedeniyle yarattıklarına ve sıfatlarına asla benzemez.
• Yed, nefs, vech, nüzul gibi sıfatlarının keyfiyeti bilinmediği gibi nasıl olduğu ve ne anlama geldiği bilinmez. Öylece iman edilir ve te’vil yapılamaz.
• Kur’an kendisi mahluk değildir, ancak Kur’anı telaffuz edişimiz ve yazışımız mahluktur.
• Evrende olan her şey Allahın takdiri ve kazasına göre gerçekleşir.
• Peygamberlerin gösterdiği mucizeler haktır.
• Kabir azabı, insanların ölümünden sonra dirilmesi ve amellerin tartılması haktır.
• Ebû Hanife’ye göre kişide imanın oluşması için, onun şüpheden sıyrılmış, kesin bilgiye sahip olmasının yanında bu bilginin gerçekliğini onaylatması ve
bu kararını açıklaması (ikrar) gerekir.
• İnsanların ibadet şekilleri ve dini sayılan kıyafetleri tekfir sebebi olabilir.
• Mü’min olsa da, ilahi sıfatları reddeden, kadere inanmayan, Kur’anda açıkça belirtilen hükümleri reddeden, günay işlemeyi helal sayan ve Kur’anın bir harfini bile yok sayan kimse tekfir edilir.
• Devlet başkanı, müminlerin toplanıp, istişarede bulunmalarıyla seçilir. Oylama.

Hasan-ı Basrî

■ Tabiunun önde gelen alimlerinden olup ilmi ve zühdü ile meşhurdur.
■ Allah Teala’nın kemal sıfatları vardır.
■ Emevî idaresinin, siyasi iktidar ve icraatlarını meşrulaştırmak için bunların ilahi irade doğrultusunda oluştuğunu iddia etmeleri karşısında öğrencileri ilşe
beraber mücadele etmiş, kulların kendi iradeleriyle yapmış olduğu fiillerin ilahi takdirin zorlayıcı etkisi altında gerçekleşmediğini savunmuştur.
■ İsra ve Miraç hadisesinin bedenî olmayıp ruhen olduğunu savunmuştur.
■ Hz.İsa, kıyametin kopmasından önce diri olarak gökten inecek ve herkes ona iman edecektir.
■ Ergenlik çağına girmeden ölen kafir çocukları cehenneme girmeyeceklerdir.
■ Gerçek imanın kişiyi dinin buyruklarına itaat etmeye yönelttiğini belirtir.

MUTEZİLE KELAMI**KESİN ÇIKACAK** İyi öğren..

• Basra’da Vâsıl bin Ata’nın Hasan-ı Basrî’nin ders halkasından ayrılmasıyla Mu’tezile mezhebi oluşmuştur. Bu isim büyük günahı işleyeni imandan da küfürden de ayrılması nedeniyle verilmiştir.
• Mutezile kendisini ehli tevhid ve adalet olarak nitelemiştir.

• Allah ilahi adaleti, hikmeti gereği olarak kulları için salah olanı faydalı olanı yapmaya mecburdur, vaciptir. ( Salah/Aslah )
• Mutezile alimlerini, Yunan felsefesini incelemeye yönlendiren en önemli sebep, İslamı savunmaktır. Ancak daha sonra felsefî konular onların temel
meşguliyeti olmuştur. Akla önem vermeleri onları hedeflerinden saptırmış ve nass ile çatışan düşünceleri savunmuşlardır. Akıl nakilden önce gelir.
• Allah kullarının fiillerinin yaratıcısı değildir. Çünkü insanların fiilerinde zulüm vardır. Allah yaratmış olsaydı eğer zalim olmuş olurdu ( Tadil ve Tecvir)
• Allah adaleti gereği kullarının fiillerini yaratmaz. Kullar kendi fiillerinin failleridir. ( Hidayet-Dalalet)
• Adalet prensibine uygun olarak Allah insana güç yetiremeyeceği bir şeyi teklif etmez ( Teklif-i Mala Yutak )
• Sihrin aslı yoktur. Sihir denilen şey sadece göz boyamadır
• Evliyanın kerameti diye bir şey yoktur
• Kabir azabı yoktur ( Sihir yok, keramet yok, kabir azabı yok, o yok bu yok derse ve Adalet sıfatının gereğiyle derse yapıştır Mu’tezileyi )
• Haram yiyecekler rızık değildir. Allah rızık verir ve Allah kötü bir fiil yaratmaz.
• Katil tarafından öldürülen eceliyle ölmemiştir. Bilakis ecelinden önce öldürülmüştür ( iki ecel vardır )
• İtikadi konularda sahih hadislere bile güven duyulmaz
• Hüsun kubuh (iyi ve kötü olanların) vahiy gelmeden önce akılla bilinebilir ( ÇIKMIŞ SORU ) Selefiyye ve Eşarilere göre ise akılla değil şeriatla
• Mutezile mensupları, Ahmed bin Hanbel’inde içinde bulunduğu birçok alimin eziyet ve işkence çekmesine sebebiyet vermiş. Bu sıkıntılı zamanlara Mihne Dönemi denmiştir.

• Akıllı bir insanın vahiy gelmeden kendi düşüncesiyle Allah’ın var olduğunu bulması gerektiğini düşünürler.
• Yunan felsefesi etkisinde kalmıştır. Akla büyük önem vermeleri nedeniyle İslam rasyonalistleri adı verilmiştir.
• Dirayet tefsirine önem veren ve bunun öncülüğünü yapan kimselerdir.
• Allah’ın pek çok sıfatı vardır; ancak bu sıfatlar O’nun zatından ayrı düşünülmemelidir. Aksi takdirde onun Zat’ından bağımsız başka ezeli varlıklar olduğu
neticesi çıkar ki bu, tevhide aykırıdır. Bu sebeple Allah hakkında konuşurken “Allah, kudret sahibidir denmeli, “Kadirdir” denmelidir ( ÇIKMIŞ SORU )
• Mübaşir fiil, insanın kudret sahası içinde herhangi bir vasıyata bağlı olmaksızın gerçekleştirilen fiildir. (bakma, düşünme ve konuşma gibi)
Mütevellid fiil failin vasıta(sebep) ile meydana getirdiği bir ya da birden çok fiildir. ( Tevlid: doğma, Tevellüd: Sebep olma )
Ehl-i sünnet Tevlidi reddeder. Çünkü tevlid alemin işleyişinde sebep ve sonuç arasında zorunlu bir ilişkinin varlığını kabule yani determinizme götürür.

Sarfe Teorisi (Nazzam ): ( ÇIKMIŞ SORU )

Kuran-ı Kerîm’in erişilmez üstünlüğünü kanıtlamayı amaçlayan bir i’câzü’l-Kuran teorisidir.
Sözlükte “geri çevirmek, engel olmak” belâgat yönünden Kuran’ın benzerini meydana getirme gücünün bulunduğu, fakat inkarcıların bu gücü kullanmasının Allah tarafından engellendiği tezine dayanan i’câzü’l-Kuran teorisini ifade eder.

Mutezile’nin Beş Temel Prensibi: ( ATEVE )

Adalet: ( ehlü’l adl)
Tevhid: Teadüd-iKudema (kadim varlıkların çokluğu) Tevhid’e aykırıdır Kelam sıfatı hadistir, Kur’an mahluktur, Ru’yetullah yok El-Menzile beynel-Menzileteyn
Va’d ve Vaid: İyi işleri yapanların ahirette ödüllendirilmesi, kötü işler yapanların ise ahirette cezalandırılacağını ifade eder.
Emr-i bi’l Ma’ruf nehyi ani’l-münker

Mu’tezile Temsilcileri

1. Vasıl b. Ata
2. Amr b. Ubeyd
3. Bişr b. Mutemir
4. Ebu’l Huzeyl el-Allaf
5. İbrahim en-Nazzam ( TA-KU Nazzam’ın takunyası)
Tafra Teorisi: Hareketi sıçrama/tafra ile açıklar Kumun Teorisi: Cisimlerin birbiriyle iç içe bulunmaları
6. Cahız ( Eserleri: “el-beyan ve’t-tebyin, Kitabu’l hayevan” )
7. Ebu Ali el-Cübbai ( Eş’ari’nin hocası)
Salah/Aslah görüşünden dolayı öğrencisi Eş’ari ile tartışmıştır. Kelam tarihinde “üç kardeş meselesi/ihve-i selase” diye anılan tartışma ( Mü’min, kafir ve çocuk ölünce durumları)
8. Ebu Haşim el-Cübbai ( Hal/Ahval Teorisi: Allah’ın sıfatları, ilahi zatın dışında bir takım hallerdir ) ( Haşim’in Cübbesinin Hali )
9. Kadı Abdulcabbar ( Şerhu’l Usuli’l-Hamse: Mutezile’nin 5 esası )
10. Zemahşeri

EHL-İ SÜNNET KELÂMI ( Sevdu’l-azam)

• Hz.Peygamberin yolunu ve onun dini anlama ve uygulama yönünü takip edenler anlamına gelir.
• Eş-ari-Maturidi öncesinde Ehl-i rey taraftarı başta olmak üzere Ashabu’l-Hadis ve birçok grubu kapsar.
• İmametin nass ve ittifakla olmasının benimseyen mezhepler; Ehl-i Sünnet,Hariciler ve Mutezile’dir. Ehl-i Sünnet ilk dört halifenin hilafetini uygun bulmuştur.
• Şia ve revafız (rafıziye) olarak gösterilen Hz. Ali ve çocuklarını nassla tayin edildiğini savunan mezhep ortaya çıkmıştır.
• Büyük günah konusunda ittifak içindedirler fakat büyük günah işleyen kimse kafir olur düşüncesinde olan Harîcileri reddetmişlerdir.
• Ehl-i Sünnet şemsiyesi altında olan gruplar kaderin reddedilemeyeceği hususunda ittifak oluşturmuşlarsa da kaderi anlama biçimleri birbirinden farklıdır.

MÂTURÎDÎLİK

Maturidiliğin Temel Görüşleri

• Allahı bilmek aklen vaciptir. Allahın akıldan canlandırılmayan zatı hakkında isim ve sıfatları yoluyla bilgi edinilebilir. Nasslarda olmayan isimler Allaha izafe edilemez.
• Allah insanın imkânı dahilinde olmayan, güç yetiremeyeceği şeylerden sorumlu tutmaz.
• Mâtûrîdilere göre yaratma, diriltme, rızıklandırma gibi fiili sıfatlar ezeli tekvin sıfatı ile olur.
• Müslüman bir kişi büyük günah işleme sebebiyle imandan çıkmaz, küfre düşmez.Allah dilerse onun günahlarını bağışlar veya onu cezalandırır.
• İnsan kendi fiillerinin sahibidir. Fiil gerçekleşme açısından insana, yaratma açısından Allah’a aittir.
• Allah ve Resulünü bir kişi gönülden tasdik ederse mümin ve Müslim vasfını kazanır. İslama girmenin şartı ameller değil, Allah’ı tasdik etmektir.
• Maturidilere göre Allah Teala’nın peygamber göndermesi Allahın hikmetinin bir gereğidir. Topluma iyilikleri aktaracak bir rehberin bulunması
gerektiğini savunurlar.

İmam Maturudi’nin önemli Eserleri:

• Kitabu’t-Tevhid
• Kitabu’r-red ale’l-karamita
• Beyanu vehmi’l-Mu’tezile
• Reddu usuli’l-hamse
• Kitabu’l makalat fi’l-kelam
• Reddu kitabu’l imame li badir Revafız
Meşhur Maturîdî kelamcıları: ( Maturudi : di vi fi sonu hep ii )
• Ebu’l Mâin en-Nesefi ( Maturudiliğin ikinci kurucusu “Semantik” metoda benzer bir metot kullanmıştır )
• Hakim es-Semerkandî
• Ebû Seleme es-Semerkandî
• Ebü’l Yüsr Muhammed el-Pezdevî
• Ömer en-Nesefi
• Ebu’l Berekat Hafizuddin en-Nesefi
• İbnül Hümam
• Kadı Celaleddinzade Hızır Bey
• Beyazizade Ahmed Efendi

Ebu’l Mu’in Nesefi :

Eserleri:

• Tebsiratu’l- Edille
• Et-Temhid
• Bahrü’l-kelâm Ömer Nesefi :
Eserleri:
• Akâid-i Nesefi ( ehli sünnet itikadını anlatan bu eseri uzun yıllar medreselerde okutulmuştur )
• Tefsir-i Teysir
• El-Manzume
• Tarih-i Buhara
Nureddin es-Sabuni: ( Sabunlu tartışma )
Fahruddin Razi ile münazara konuları:
1. Rü’yetullah ve vücud delili
2. Tekvin ve mükaven
3. Beka sıfatının bakinin zatı üzerine zait bir mana olup olmadığı

Eserleri:

• El-Kifaye fi’l-hidâye
• El-Bidâye fi usuli’d-din
• El-Münteka min ismetü’l-enbiya

EŞ’ARİLİK

■ Önderi Ebûl-Hasan el-Eş’ari’dir. Eserleri: ( “el-İbane, el-Lüma, Makaltu’l-İslamiyyin, et-Tebyin, Risaletun fi istihsail havdi dil ilmi’l kelam )
■ Allahın varlığına akıl yürütmeyle ulaşılabilir. Allah birdir, ezeli ve ebedidir. Allahın ezeli sıfatları vardır. Bunlar; Alim, kâdir, hay, mürid, mütekellim, semi’ ve basir’dir.
■ Haberî sıfatlar olarak kabul edilen vech, yed, istiva gibi sıfatları te’vil edip etmeme hususunda farklı görüşlere sahiptirler.
■ Allahın ahirette görülmesi hususunda ‘var olan her şey görülebilir. Allah vardır bu yüzden Allah da görülebilir.” düşüncesini savunurlar.

■ Var olan her şeyi Allah yaratmıştır. İnsanın ihtiyari fiilleri Allah tarafından yaratılmıştır. O fiillerin yaratılmasında kulun etkisi yoktur. Her insanda olan
kudret, her fiil için ayrı ayrı yaratmıştır. ( Tevfik: itaat kudretini, Hızlan: İsyan kudretini Allah yaratır ) özgürlük yok
■ Allahın insanlara peygamber göndermesini aklen uygun bulmuşlardır.
Hızlan: ( İsyanda hızlananın, kesiverir yardımını yaradan )
Allah’ın kudret vermekle birlikte, iradesini yanlış yönde kullanmasından dolayı insandan desteğini çekmesi ( ÇIKMIŞ SORU )

Eşari alimleri: ( TC CB ŞARK GİBİ )

• Teftezani
• Cüveynî ( el-irşad )
• Cürcani ((Ebedi mutluluk için Allah’a benzemeli) (Cüzdanı bırak ebedi mutluluk için Allah’a benze)
• Bakıllani
• Şehristani
• Amidi
• Razi Fahredin
• Kadı Beyzavi
• Gazzali
• İbn Furek (El hudud fil usul, Risale fi ilmi’t-tevhid )
• Bağdadi ( Usulu’d-din, el-fark beyne’l-firak )
• İsferani ( atomun bölünemeyeceğini savunur)

Bakillani:

– İn’ikası edile (bir delil batıl olursa onunla ilgili olan medlulde batıl olur ) Gazzali tarafından reddedilmiştir
– El-Cüz’ü layetecezza (atomculuk) görüşü Eserleri:
• İcazu’l-Kur’an
• Kitabu’t-tevhid
• Kitabu’l-beyan
• Kitabu’l-insaf

Gazali hakikati arayanlar 4 grup ( BK FM : Bak Efem radyosunda hakikatı arayan dört grup)
1. Batıniler
2. Kelamcılar
3. Filozoflar
4. Mutasavvıflar

EŞ’ARÎLER VE MÂTURÎDÎLER ARASINDAKİ FARKLAR Cüz’i İrade

Maturidi: Cüz’i irade vardır.Bu irade itibari bir varlığa sahip olup Allah tarafından yaratılmamıştır.
Eşari: Cüz’i irade yoktur.Allah iradeyi insanda yaratmıştır.
Tekvîn
Maturidi: Tekvîn sıfatı vardır.Subutî sıfatlardandır.
Eşari: Allahın subûtî sıfatlarında Tekvin sıfatı yoktur.
Güç Yetiştirilmeyenin Teklif Edilmesi (teklif-i mâ lâ yutak)
Maturidi: Böyle bir sorumluluk yüklemek caiz değildir.
Eşari: Allah insandan gücü yetmeyeceği bir şeyi isteyebilir ve onunla mükellef kılabilir.
Nübüvvet
Maturidi: Peygamber sadece erkek olabilir.
Eşari: Kadınlarda peygamber olabilir.
Sebeb ve Hikmet
Maturidi: Allahın eylemlerinin bir hikmete bağlı olduğunu ve bir nedene dayandığını ileri sürer.
Eşari: Allah dilediğini yapandır ve yaptıklarından sorumlu değildir.
İbadet Mükellefiyeti
Maturidi: Kafirler iman etme hususunda yükümlüdürler ama ibadet etme hususunda yükümlü değildir.Cezası da olmaz. Eş’ari: Kafirler hem iman hemde ibadet etmekle yükümlüdürler.

İrtidat

Maturidi: Kişi İslam dinine geri dönse bile amelleri geri dönmez.
Eş’ari: Kişi İslam dinine dönse amelleri de geri döner.
Ümitsizlik Halinde yani Son Nefeste Tövbe (tevbe-i ye’s)
Maturidi: Ye’s halinde tevbe geçerlidir.
Eş’ari: Ye’s halinde tevbe geçerli değildir.

KELAM İLMİNİN TARİHİ SEYRİ

Hz.Peygamber Dönemi: Akaid açısından Kur’anın öğrettiği akidenin olduğu gibi kabul edildiği, anlatıldığı ve aktarıldığı dönemdir.
Sahabe Dönemi: Hz.Peygamberin vefatıyla ihtilaflar ortaya çıkmaya başlamıştır.
• Kırtas hadisesi,
• Üsame ordusu,
• Hz.Peygamberin defnedileceği yer,
• halife seçimi gibi konular
Ashab arasındaki ilk ihtilaflardır. Halife seçimi ve Kırtas hadisesi sonucunda Şia mezhebi ortaya çıkmıştır.
Mütekaddimûn Dönemi ( Klasik mantık ve felsefeden uzak dur)
İmam Eşarî ve İmam Matürîdî ile başlayan ve Eş’ariyye’de İmam Gazzâlî, Mâtürîdiyye’de Ebü’l-Muîn en-Nesefî’ye ile sona eren devre bu isim verilir.
Bu dönemin önemli kelâmcıları :
Eşarîlerden Bâkıllânî, İbn Fûrek, Ebû Bekir el-Beyhaki, Cüveynî
Matürîdîlerden Hakîm es-Semerkandî, Ebû Seleme es-Semerkandî, Ebü’l-Yüsr el-Pezdevî
Mutezile ve Kaderiyye bu dönemde ortaya çıkmıştır. Kelam ilminin teşekkül ve tedvin dönemi olarak kabul edilir. Hicri ikinci asrın başlarından Gazzali’ye kadar (505-1111) olan üç asırlık dönemi içermektedir.
Müteahhirûn Dönemi ( temel meselesi “Varlık”, Delillendirme yöntemleri )
İbn Haldun gibi âlimler tarafından Gazâlî sonrası Kelâm, Müteahhirûn Dönemi olarak adlandırılmıştır.

Fahruddin er-Râzî ve Seyfuddin el-Âmidî, Ebü’l-Muîn en-Nesefî, Necmeddin en-Nesefî, Sirâceddin el-Ûşî, Şehristânî, Nûreddin es-Sâbûnî, Şemseddin es- Semerkandî, Kâdî Beyzâvî, gibi kelamcılar bu devrin öne çıkan isimlerinden bazıları olarak zikredilebilir.
Şehristânî sonrasında özellikle Fahreddin er-Râzî, Âmidî ve Kâdî Beyzâvî’nin çalışmalarından hareketle onların yaşadığı döneme “Felsefe ile Mezcedilmiş Kelam Devri” de denilmektedir.
Gazali- Mantık ilmi ( Miyaru’l-ilm: İlmin ölçütü ) Mantığın önemi El-Mustasfa: “Mantık bilmeyenin ilmine güvenilmeyeceği

Gazzali’nin kelam ile ilgili eserleri:
1. el-iktisat fi’l-itikad
2. İlcamu’l Avam an-ilmi’l-Kelam
3. El-Munkizu mine’d-delal
4. Faysalu’t-tefrika beyn’l-islam ve’z-zenadika
5. Tehafutü’l-felasife

Gazzali sonrası Felsefe:

1. Şehristani ( el-milel ven’n-nihal, Nihayetü’l-ikdam fi ilmi’l-kelam, Musaraatu’l-felasife )
2. Fahreddin Razi
3. Seyfeddin Amidi ( Diyarbakır’da doğmuştur. Eserleri: “Ebkaru’l-Efkar, Gyaetu’l-Meram, El-Mübin fi şerhi’l-Meanil
4. Kadı el Beydavi ( Hüdus delilini kullanmıştır Eserleri: “Tevalliu’l-Envar min Metalii’l-Enzar)
5. Adudid el-İci ( Akaidu’l-Adudiyye, El-Mevakıf: bir çok şerh yazılmıştır bu eserine. En meşhuru Cürcani’nin “Şerhu’l-Mevakıf)
6. Seyyid Şerif Cürcani ( Şerhu’l-Mevakıf: büyük bölümünü felsefeye ayırmıştır )
7. Saduddin Taftazani ( Timur ile Anadolu’ya gelmiştir. Teklif-i mala yutak/insan gücünün yetmediği ile sorumlu olması caizdir der. Eserleri:el-Mekasıd Şerhu’l-Mekasıd (kendi eserini şerh etmiştir) Şerhu’l akaidi’l Nesefiyye, Tehzibu’l Mantık ve’l-Kelam, Şerhu’l-Akaidi’l-Adudiyye)
Fahreddin Razi: ( Tam bir cedel ustası )

Eserleri:

– El-Muhassal
– El-Mebahisu’l-Meşrikiyye
– El-Mefatihu’l-Ğayb ( Dirayet tefsirinin en güzel örneği )
– İtikadu Firaki-l Müslimin ve’l-Müşrikin

Cem ve Tahkik Devri

Hicrî sekizinci asırdan 20. Yy. başına kadar geçen dönem şerh ve haşiye ya da cem ve tahkik devri olarak adlandırılır. Bu dönemin temel özelliği;
1. Özgün eserler meydana çıkarmaktan ziyade daha önce yazılmış olan kelam kitaplarıyla ilgili şerh, haşiye, ta’lik, hülâsa ya da tehzib tarzında eserler yazmak olmuştur.
2. Bu dönemde önemli görülen elfâzı küfür, kader, isbât-ı vâcib gibi konularda ayrı risâleler de yazılmıştır.
Adudüddin el-îcî’den itibaren başlayan şerh ve haşiye geleneği başlayıp Teftâzânî, Cürcânî ve Devvânî ile zirveye ulaşmıştır. Böylece kelâm ilminin gerileme dönemine girdiği kabul edilir.

Yeni İlm-i Kelam Dönemi:

Materyalizmi ve felsefi bir görüş olarak pozitivizmi kabul etmeyen, dine karşı olan biyolojik ve psikolojik teknikleri cevaplandıran, Allah’ın varlığını ispat edebilen ve İslam’ın akaid konularını ispat ve açıklayarak kutsal olanları savunan ilimdir.
Yeni ilmi kelam”tabirini ilk kullanan : ” Şibli Numani”
Yeni İlm-i Kelam Öncüleri ( MİS AŞ) ( Yeni ilmi kelamcılar MİS gibi AŞ yaparlar )
Muhammed Abduh
• Toplumun ihtiyaç duyduğu meselelere öncelik tanınması gerektiğini savunur.
• Banka faizi almalarında sakınca yok der Eserleri:
– Risaletu’t-tevhid
– Risaletu’l-Varidat
– Şerhu Nahcu’l-Belağa

İzmirli İsmail Hakkı

• Yeni İlm-i Kelam adlı eseri vardır.Kelam ilminin İslami ilimlerin temeli olduğu görüşündedir.
• Önceki dönemlerde te’lif edilen akaid kitaplarının yetersiz kaldığını insanların ihtiyaçlarını karşılayamadığını düşünür.
• Tabiat ilimleri ve astronomi doğrudan kelam ilmine geçirilmesi yanlıştır.
Seyyid Ahmed Han ( Hint yıldızı-ingilizlerin adamı )
• Kelam ilmine yenilik ihtiyacını getiren ilk kişidir. Hindistanın içinde bulunduğu hal onu böyle bir anlayışa itmiştir.
• Kur’an verilerini akılla rasyonileze etme

• Seyyid Ahmed Hanın ortaya çıkardığı kelama tabiatçı kelam da denir. Kur’an’da en temel vurgu tabiat kanunadır (kanun-i fıtrat)
• Tefsir eseri: “Tahrir fi usuli’t-tefsir”
Abdullatif el-Harputî
• İslam dinini zorda bırakacak verilerin bilimden ayrılamayacağını ileri sürmüştür
• Yeni bilimden yararlanılması gerektiğini ve verileri alıp kullanıp, dinle uzlaşılması gerektiğini savunur.
• En önemli eseri “Tenkihu’l-kelam”
• Diğer eserleri ( Yeni ilm-i kelam, Muhassasu’l-kelam ve’l-hikme, Mulahhas ilm-i Tevhid)
• Fıtrat deliline önem
• Üç türlü sıfat ( Sıfat-ı Selbiyye, Sıfat-ı Subutiyye, Sıfat-ı Caize )
Şiblî Nu’manî
• Yeni Kelam ilminin Hint kıtasındaki asıl teorisyeni olarak kabul edilir.
• İlmu’l Kelam: Önsözünde eski kelamın yetersiz olduğuna değinmiş.
• İlm-i Kelam-ı Cedîd: İhtiyaç duyulan kelamı yazmış.
• Şibli’ye göre kelam ilmi,modern fikirler ışığından tekrardan ele alınması gerekir.
Cemaleddin Afgani, Filibeli Ahmed Hilmi, Emir Ali ve Ferid Vecdî de yeni ilmi kelam öncülerinden sayılabilir.
Hint Alt kıtasındaki alimler; Seyyid Ahmed Han, Şibli Nu’manî, Emir Ali, Muhammed İkbal.
Mısır Alimleri; Muhammed İkbal ve Reşid Rıza’dır.
Mevdudi ( Cemaat-i İslami Hareketi’nin kurucusu )
“İslam’ın Elifbası” adlı eser: Musa Carullah Urvetü’l-Vuska : Cemaleddin Afgani

BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Aklî Bilgi: İ nsanın akıl yürüterek elde ettiği bilgiye denir.
Naklî Bilgi: Naklî yolla alınan bilgiye denir.
Zarûrî Bilgi: Aklın çaba harcamadan elde ettiği bilgidir.
Bedihî Bilgi: Şüpheye ve tartışmaya yol açmayacak bilgiye denir.

İktisabî Bilgi: Bir çaba sonucu ulaşılmış bilgidir.Bu bilgiye kanıt vasıtasıyla ulaşıldığında ihtiyaç duyan bilgi anlamında istidlâlî bilgi de denmiştir.
Burhâni Bilgi: Hem felsefede hemde kelamda kesin bilgiye denir.
Hitâbî Bilgi: Kişinin hitabet gücüne dayanmaktadır.Muhatab olduğu kişinin ikna olmasıyla kabulü mümkündür.

NAKLÎ BİLGİ

Yakınî Bilgi: Kesin bilgi anlamına gelir.Mütevatir haber bu bilgiye girer.
Zannî Bilgi: Şüpheli bilgi anlamına gelir.Ahad haber bu bilgi türüne girer.Yakınî bilgi naklî bilginin kesin olanını,burhanî bilgi aklî bilginin kesin olanını oluşturur.
• Selef alimleri Kur’anı te’vil etmeksizin anlamaya çalışmıştır.
• Felsefeden kelama eleştiriyi İbn Rüşd yapmıştır. Kelama en sistemli eleştiriyi getiren kişi İbn Rüşd’dür.
Bilgi Edinme Yolları:
• Duyular (somut bilgi)
• Akıl (soyut bilgi )
• Haber ( Mütevatir haber, Resul’ün haberi, Keşif/İlham ve rüya )
KELAMDA VARLIK Varlığın hükümleri:
1. Vacibu’l-vücud/Zorunlu varlık (Allah)
2. Mümkün varlıklar ( Allah dışındaki bütün varlıklar)
3. İmkânsız/mümteni-muhal varlık ( Varlık alanına çıkması düşünülemeyen şeyler )
Varlık
Kadim (Allah)
Hadis ( Sonradan meydana gelen bütün varlıklar)
Cevher (başlı başına mevcut olan, ayan): Alemdeki en küçük yapı taşını oluşturur. Üç özelliği vardır; görünüşte olan bir varlıktır. Kendisiyle beraber araz bulunur. Yer kaplar. Alemin temel unsuru cevherdir. Çünkü cevherlerin birleşimi cismi oluşturur. Cisim ve araz cevhere bağlıdır.
Cisim: Birleşik bir varlık olup felsefeciler,cismi madde ile suretin birleşmesi sonucu oluşan varlık diye tanımlar. Sünni kelamcılara göre cisim iki yada daha fazla cevherin birleşmesiyle oluşur.

Araz: ( Başlı başına mevcut olamayan başkasıyla var olan ) Bir zaman diliminde var olup son bulmuştur.
Örneğin; Taş cevherdir. Onun katılığı arazdır.
Gazzali’ye göre var olan (mevcud) ya yer kaplayandır (mütehayyiz) ya da yer kaplamayandır (gayri mütehayyiz)

FIKHIN ORTAYA ÇIKIŞI

Hicaz ve Irak’ta Yetişen Fakihler ve Ehl-i Rey,Ehl-i Hadis Kavramları
Hicaz’da yetişen fakihler için genellikle”ehl-ül-hadis, ashabu hadis, ehlü-l eser”
Irak’ta yetişen fakihler için ise genellikle ”ehlü’r-Rey” tabirleri kullanılmaktadır.
Rey: Lügatte ”görmek,düşünerek varılan netice ve görüş” manalarına gelmektedir.
Yaşayan Fıkhî Mezhepler
Ehl-i Sünnet mezhepleri: Maturidiyye, Eş’ariyye ve Selefiyye mezheplerine mensup olanlar Hanefi, Şafii, Hanbeli ve Maliki mezhebidir.
İtikadda mezhebi Şia olanlar ise amelde İmamiyye veya Zeydiyye mezheplerinden birine, İtikadda Hariciyye mezhebine mensub olanlar ise amelde İbâdiyye mezhebine mensupturlar.
Yaşamayan Fıkhî Mezhepler
Bunlara münderis, münkariz mezhepler de denir.Mensubu kalmamış fıkhî mezhepler;
-Basra’da Hasan El-Basrî -Kufe’de Süfyan-ı Sevrî -Kufe’de Abdurrahman bin Ebî Leyla -Suriye’de Evzâî -Mısır’da El-Leys bin Sa’d -Bağdat’ta Davud bin Ali ez-Zâhirî

HANEFÎ MEZHEBİ :

Sıra itibariyle birinci mezheptir.En fazla mensubu olan mezheptir.İmam-ı Azam Ebu Hanife’nin asıl adı Nu’man bin sabittir. Aslen Türk veya Farisi olduğu hakkında görüşler vardır. Hanefi mezhebi Irak’ta doğmuş ve Abbasiler devrinde Ebu Yusuf’un ”kad’ıl-kudat”(baş kadı) olması ile devletin başlıca fıkıh mezhebi haline gelmiştir.

MALİKİ MEZHEBİ :

Fıkıh ekollerinin sıralanışı itibariyle ikinci mezheptir. Malik bin Enes’e nisbet edilmesiyle bu adı almıştır. Medine’de dünyaya gelmiştir. Maliki mezhebinin en belirgin özelliği Medine halkının uygulamasına (ameli ehli Medine) çok önem vermesidir. O haber-i vahidi kabul için bu haberin Medineliler’in ameline muhalif bulunmamasını şart koşmuştur. Ona göre Medinelilerin ameline ameli mütevatir sünnet mesabesindedir.
Maliki mezhebi iki yolla yayılmıştır. Bunlardan biri İmam Malik’in yazdığı eserler, ikincisi de onun talebelerinin tedvin ve eğitim faaliyetidir. Sahnûn’un öncülüğünde tedvin edilen ve İmam Malik’in ve yakın öğrencilerinin görüşlerini toplayan El-Müdevvene isimli hacimli eser, Muvatta ile birlikte Maliki mezhebinin iki temel kitabını oluşturur.

ŞÂFİİ MEZHEBİ: Kurucusu Muhammed bin İdris eş-Şafii’dir. Gazza’de doğmuştur.İmam Malikten Medine fıkhını, İmam Muhammed’den Irak fıkhını öğrendi.

Bu şekilde Hicaz fıkhı ile Irak fıkhını birleştirmiştir. Hanefi mezhebinden sonra en fazla mensubu olunan mezheptir. Şafii mezhebi meselelerin çözümünde hadis ve kıyasa çok önem vermiştir. Hanefilerin kullandığı İstihsan ve Malikilerin kullandığı maslahat ilkesini işletmemiş ve bu iki delilin fıkhi meselelerin çözümünde kullanılmasına karşı çıkmıştır.

HANBELİ MEZHEBİ:

Kurucusu Ahmed bin Hanbel’dir. Bağdat’ta dünyaya geldi. Hicrî 186 yılına kadar hadis alimlerinden işittiği bütün hadisleri kaleme aldı. Hadisleri sadece rivayet etmekle kalmamış, onların fıkhî mana ve maksatlarını da araştırmıştır. İbadet konularında nasslara ve Selef’in eserlerine sımsıkı sarıldı. Muamelatta da yine Selef’in yolunu tutmuş, bir şeyin haram veya helal olduğuna dair nasslarda bir delil yoksa o müahtır görüşünü benimsemiştir.”Eşyada aslolan mübahlıktır.”Mezhebin ayrıca vasfı olarak re’y ve kıyastan çok ayet, hadis ve sahabi kavli gibi naklî delillere dayanması dikkat çeker. İmam Ahmed bin Hanbel’in hayatındaki önemli olaylardan bir tanesi de Halife Me’mun’un ortaya attığı Kur’anın mahluk olduğu fikrine tabi olmadığı için işkenceye tabi tutulmasıdır. Hanbeliler sedd-i zerayi prebsibini en fazla çalıştıran mezhep mensuplarıdır. Hanbeli mezhebi bugün Suud-i Arabistan’da resmî mezhep konumundadır.
Hanefi fakihlerinden İmam Muhammed ve Ebu Yusuf’un; Hz. Peygamber, sahabe ve tabiine ait rivayetleri topladıkları kitabı: “El-ASAR”

Kelam ilmi terminolojisinde ise,*** İMAN***( Kesin çıkar)***

a) İman, bilmektir/mârifetidir. Cehmiyye’nin kurucusu Cehm b. Safvan, Mürcie’den Ebu’l-Hüseyin es-Sâlihî ve bazı Şiî grupları
b) İman, dil ile ikrardır. Kerrâmiye ile bazı Mürcie taraftarları
c) İman, kalp ile tasdiktir. Eş’arî ve Mâtürîdî kelamcıların hemen hemen tamamı bu görüşte (Kalb ile tasdik yeter dil ile ikrara gerek yok)
d) İman, kalp ile tasdik, dil ile ikrardır. İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe ve onun yolunda giden bazı Hanefî fakihlerin benimsediği bu yaklaşıma göre tasdik, imanın esasını oluşturan unsurdur.
e) İman, kalp ile tasdik, dil ile ikrar ve amel etmektir. Bu görüşü Hâricîler, Mu’tezile, Zeydiyye, Ashabu’l-Hadîs/Selefiyye ve bazı Sünnî fakihler benimsemektedirler. Amelin imana dâhil bir rükün olarak kabul edilmesi hususunda hepsinin ortak bir kanaati olmakla birlikte, imanın oluşması ve bozulması durumlarıyla ilgili olarak birbirlerinden farklı hükümler ileri sürmüşlerdir.

Haricîlere göre, Amel yoksa kafir olur. Onlara göre büyük günah işleyenlerin tamamı kâfir olduğu gibi, bazı Hâricîler küçük günahları işleyenleri de kâfir saymaktadırlar.
Mu’tezile’ye göre, Amel yoksa fasık olur. Mu’tezile de Hâricîler gibi, bu durumdaki birinin imandan çıkmış olduğunu benimserler. Ancak onlardan farklı olarak, bu kişinin küfre girmediğini, ikisi arasında bir konumda (el-menzile beyne’l-menzileteyn) bulunduğunu ileri sürerler. Bu durumdaki kişinin ismi mümin de değildir, kâfir de. Ona fâsık denir. Fâsık olan, dünyada mümin muamelesi görür, ancak tevbe etmeden ölecek olursa âhirette kâfir konumunda bulunacaktır. Diğer kâfirler gibi ebedî cehennem cezasına müstahak olacaktır.
Başta Ahmed b. Hanbel olmak üzere Ashâbu’l-Hadîs, Şafi, Malik: Amel yoksa küfürle itham olmaz. İman’dan çıkmaz. Allah’a havale edilir.

İMANDA ARTMA-AZALMA

İmâm-ı Âzam, imanın artmasının, küfrün azalması, imanın azalmasının ise küfrün artmasıyla mümkün olabileceğini; oysa bir kişinin aynı anda hem mümin hem kâfir olmasının imkânsız olduğunu hatırlatır ve bu fikri reddeder.
Eş’arî kelamcılar, ameli imanın bir rüknü olarak kabul etmedikleri halde, bu tartışmada imanın artma/azalma imkânı olduğu görüşünü benimsemişlerdir. İMANDA

İSTİSNA

“ben, inşaallah müminim” diyen birisinin imanının söz konusu kesinliği ihlal edip etmediği tartışma konusu edilmiştir. Zira bu cümledeki “Allah dilerse” kaydı, kişinin kendi kararlılığının dışında bir istisnayı çağrıştırmaktadır.
İmam-ı Âzam Ebû Hanîfe, küfürde şüphe olmadığı gibi imanda da şüphe bulunmadığını belirterek, imanda şüpheyi ihsas eden ifadeleri söylemenin doğru olmadığını kaydetmektedir. Ona göre “İşte onlar gerçekten mümin olanlardır…” (Enfal, 8/4) âyet-i kerîmesi bunu açıkça göstermektedir. Ayrıca o, böyle bir sözü, Peygamber Efendimiz (sas) ve ashabının yollarından ayrılmak olarak görür. Zira onlar imanı kendilerine herhangi bir istisna belirtmeden nispet etmişlerdir.
İmam Mâtürîdî’ye göre de bu söz, insan zihninde şüphe uyandırmaktadır. Zira insanlar istisna ifadesini emin olunan kesin bilgi alanında kullanmazlar. Aynı zamanda bu ifadeler, dindeki yaygın kullanıma da uygun değildir.
Ameli imandan bir parça olarak gören Mu’tezile, Hâricîler ve Haşviyye gibi grupların görüşleri esas alındığında muteberdir. Çünkü onlar, günahın insanı mümin olmaktan çıkardığına inanmakla, insanın her an imandan çıkmış olabileceğini kabul etmiş olmaktadırlar.
Eş’arî kelamcılar ise, konuyla ilgili farklı bir perspektife sahiptir. Onlara göre “ben, inşaallah müminim” ifadesi, kişinin taşıdığı şüpheyi belirtmek için değil, ölüm anında kendi durumunun ne olacağını bilmemesi sebebiyledir.

BİLGİ İMAN İLİŞKİSİ/MUKALLİDİN İMANI MESELESİ

Bununla birlikte, taklidî imanın Allah katında geçerli olup olmadığı hususunda farklı görüşler ileri sürülmüştür.
Mu’tezile kelamcılarına göre böyle bir iman makbul değildir. Diğer bir ifadeyle âhirette sahibinin kurtuluşa ermesine vesile olamaz.
Ehl-i Sünnet’in iki ekolü olan Eş’arîlik ve Mâtürîdîlik, imanın, bilgi ve tefekküre dayanarak aklî araştırmayla elde edilmesi gerektiği hakkında çok net görüşler bildirmişlerdir. Onlara göre, kişinin imanının faydasını görmesi ancak bu tarz bir tahkik sonucu ortaya çakabilir. Böyle bir yola girmemek, Allah Teâlâ’nın insana verdiği en büyük nimetlerden biri olan aklı gerektiği gibi kullanmamak anlamına gelir.

İMAN ESASLARI

İman Esaslarının Tespiti: İman edilmesi gereken esaslar, icmâlî ve tafsilî olmak üzere iki şekilde ele alınabilmektedir.
Kelime-i şehâdet ile dile getirilen, Allah’tan başka ilah olmadığına ve Hz. Muhammed (sas)’in O’nun kulu ve elçisi olduğuna iman etmek, icmâlî iman olarak adlandırılır. Çünkü bu şehâdet, Peygamber Efendimiz (sas)’in Rabbinden getirdiği ve Müslümanlar tarafından zaruri olarak bilinen her şeyin iman edilmesi gereken bir mesele olduğu anlamına gelmektedir.
Hz. Peygamberin getirdiği ve inanılması gereken şeylere tek tek ve ayrıntılı bir şekilde inanmaya ise tafsilî iman denmektedir.
Amentü İman esası olarak bu altı madde, birbirleriyle olan ilişkileri bakımından bazen üç ana asıl olarak da ifade edilmektedir. Bunlar tevhîd, nübüvvet ve âhirettir. Diğer iman esaslarını kapsayacak şekilde üç esasa indirilen bu esaslara, usûl-i selâse (üç asıl) adı verilmektedir.
Tevhîd ilkesi ise, bütün bunların aslı olarak görüldüğünden ona da aslu’l-usûl denilmektedir.

DEVLET BAŞKANININ/İMAMIN BELİRLENMESİ

Şiî-İmâmiyye fırkasına göre, devlet başkanı ve Müslümanların lideri konumundaki imam, sadece dünyevî değil, aynı zamanda dinî bir rehber ve önder pozisyonunda olduğu için, onun belirlenmesi peygamberlik de olduğu gibi Allah Teâlâ tarafından yapılmaktadır. Buna Peygamber Efendimiz (sas)’den sonra İslâm ümmetinin başına geçecek olan kişi bizzat onun tarafından belirlenmiştir. Buna nass ile tayin adı verilmiştir. İmamın belirlenmesinde bunun dışında bir yol mümkün değildir.
İmâmiye’ye göre on ikinci imam olan Muhammed Mehdî, çocukken saklanmıştır; ancak âhirzamanda tekrar gelip ümmetin başına geçecektir.
Şia içerisinde farklı imam telakkilerine sahip gruplar da mevcuttur.
Örneğin;

İsmâilîlere göre, altıncı imam Câfer-i Sâdık’tan sonra imamet onun büyük oğlu İsmail ve onun nesli üzerinden devam etmektedir.
Zeydîler ise, imâmete geçecek kişinin, nass ile açık bir şekilde isim verilerek tayin edilmediğini, ancak taşıdığı vasıflar sebebiyle imam olduğu görüşündedirler. Onlara göre de Peygamber Efendimiz (sas)’den sonra bu işe en lâyık olan Hz. Ali idi.
Ehl-i Sünnet ve Mu’tezile’ye göre imamın belirlenmesinde nass ile tayin kabul edilebilir bir yol değildir. Zira bu konuda kendisine itimad edilecek açık bir nass bulunmamaktadır. Şia’nın ileri sürdüğü ve Hz. Ali’nin imam olduğunu gösteren delillerin tamamı, zorlama yorumlardan ibarettir. Hz. Peygamber (sas), vefatından önce, ümmetin idaresi hakkında ne sözlü ne de yazılı bir vasiyette bulunmamış, bu konuda hiç kimseyi tayin edip görevlendirmemiştir. Nassa dayanarak birinin imam olduğunu söylemek mümkün olmadığı gibi, aynı şeyi akla başvurarak yapmak da mümkün değildir. Çünkü akıl, bir kişiyi belirleyerek onun imam olduğunu söyleyebiecek yeterliliğe sahip değildir.

İMAMETTE EFDALİYET KRİTERİ

Şiî-İmâmiye’ye göre, imamet makamına geçecek kişinin toplumun en faziletlisi (efdal) olması gerekir. En faziletli varken bir başkasının bu makama geçmesi doğru olmadığı gibi, imameti de geçerli değildir. Hz. Ali hayatta iken, hilâfet makamına oturan ilk üç halifenin imametleri geçerli değildir. Onlar Hz. Ali’nin hakkı olan bir makamı gasp etmişler, o da bu hakkını takiyye yaparak gizlemek zorunda kalmıştır. Ayrıca onlara göre imamlar, her türlü günahtan korunmuş (masum) kimselerdir. Onların masumiyetleri efdal olmalarını, diğer Müslümanlara üstünlük sağlamaları sonucunu doğurmaktadır.
Şiî-Zeydiye fırkası, Hz. Ali ve onun neslinden gelenlerin ümmetin en üstünleri olduğunu kabul etmekle birlikte, efdal varken mefdulün imam olmasını mümkün görerek İmamiye’den ayrılmaktadırlar. İlk üç halife, efdal oldukları için olmasa bile, ümmetin mevcut şartları değerlendirerek böyle olmasını uygun görmesi sebebiyle meşru imamdırlar.

Ehl-i Sünnet içerisinde imamın efdal olması gerektiğini savunanlar arasında, Eş’arî kelamcı Ebû Bekir el-Bâkıllânî ve ona tabi olanlar kaydedilmektedir. Ehl-i Sünnet imamet teorisinin oluşması bağlamında mefdulün imâmetini câiz görse de Hz. Peygamber (sas)’den sonra insanların en faziletlisi hususunda Dört Halife arasındaki tertibi kabul hususunda neredeyse fikir birliği içerisindedir
Ebu’l-Meâlî el-Cüveynî de, kimin daha efdal olduğunun aklen bilinemeyeceğini, bu konudaki rivayetlerin de birbiriyle çelişik olduğunu hatırlatarak, efdaliyet sıralamasının ancak zann-ı galibe göre oluşacağını söyler.
Mu’tezile imamın efdal olması gerektiğini savunur. Dört Halife sıralamasını, aynı zamanda fazilet sıralaması olarak kabul etmektedirler. Diğer taraftan Hz. Ali’nin efdal olduğunu kabul eden Mu’tezilîler ise, mefdulün imametini mümkün görmektedirler.

İSLAMDA İNANÇ ESASLARI

1. İcmalî İman: Kısa ve özlü olarak toptan inanmak demektir. Kelime-i Tevhid ve Kelime-i Şehadette iman özetletmiştir. İnanılması gereken şeyler tek tek ifade edilmediğinden bu tür imana icmalî iman denir.
2. Tafsîlî İman: İnanılması gereken şeylerin her birine, ayrıntılı bir şekilde inanmaya denir.
3. Taklidî İman: Kişinin yaşadığı çevrenin telkiniyle delillere bağlı olmaksızın sahip olduğu imana taklidî iman denir .Ehli Sünnet alimlerinin çoğunluğuna göre bu tür iman geçerlidir.
4. Tahkîkî İman: Kişinin inanması gerekn şeyleri araştırıp, delil, akıl, tefekkür ve düşünceye dayandırarak iman etmesine tahkîkî iman denir. İslam dinine göre en güzel olanı her müminin tahkik iman sahibi olmaya çalışmasıdır. İnandığı şeylere niçin ve nasıl inandığının şuurunda olmasıdır.

TASDİK VE İNKAR BAKIMINDAN İNSANLAR
Mü’min: Allah’ın varlığına ve birliğine inanan,Hz.Peygamberin haber verdiği şeylere yürekten inanıp tasdik eden ve bunu da dil ile ikrar eden kişiye denir.
Kâfir: İslam dininin inanç esaslarını kabul etmeyen kişiye denir.Günahkar müminler,suçları ölçüsünde ahirette cezalandırılsalar da sonunda cennete konulacaklardır.Kâfir sözlükte ‘örten’ anlamına gelmektedir.Gerçek ve doğru inancı örttüğü,yanlış yanlış şeylere inandığı için böyle kimselere kâfir denir. Münafık: Allah’ın birliğini,Hz.Muhammed’in peygamberliğini ve onun,Allahtan getirdiklerini kabul ettiklerini söyleyerek,Müslümanlar gibi yaşadıkları halde,kalpten inanmayan kimselere denir.Bu kimseler kafirlerden daha tehlikelidir.
Fâsık: G ünahkar Müslümanlara denir.

ALLAHIN VARLIĞININ DELİLLERİ **

Hudus Delili: Kâinatın yaratılmış olduğıu ve her yaratılanın da bir yaratıcıya ihtiyaç duyduğundan hareketle Allah’ın varlığını ispata çalışan bir delildir.
Hz. İbrahim’in Allah’ı araması
İmkan Delili: Bu delile göre varlıklar zorunlu (vâcib) ve mümkün varlıklar olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Zorunlu varlık varlığı kendinden olan ve var olmak için bir başkasına muhtaç olmayan varlıktır(Allah Teala).Mümkün varlık ise kendi kendisini var edici güce sahip olmayan ve var olmak için bir başkasına muhtaç olan varlıktır.
Kindi, Farabi ve İbni Sina filozofların kullandığı felsefe karakterli delil: İMKAN DELİLİ Gaye ve Nizam Delili ( İnayet, Hikmet, İtkan Delili ): Ortak ismi TEOLOJİK

DELİL

Gaye ve Nizam deliline göre alemde bir düzen vardır ve bu düzende yer alan her varlık belirli bir gayeye yönelik olarakyaratılmıştır. Dolayısıyla da bu düzeni sağlayan bir yaratıcı vardır.

İslam Filozofları Gaye ve nizam deliline ek olarak şunlarıda kullanmışlardır:
İlk sebep-ilk illet delili: Bütün varlıkların var edici bir ilk sebebi olmalıdır. O’nun varlığı için bir sebep yoktur
Ekmel Varlık delili: İlk defa Farabi tarafından kullanılmıştır. Zihinde en büyük ve mükemmel varlık olarak tasarlanan bu varlığın zihin dışında bilfiil olmaması eksikliktir.
İnayet Delili (İbn Rüşd) :Kainatın mükemmel nizamının gösterdiği üzere, yaratılışta kusursuz bir sanat sergilenmiş ve hikmetli faydalar gözetilmiştir. Bu ise kainatın yaratıcısının kasd ve hikmetini ispat etmekte; tesadüfen yaratılmış değildir. İşte bu uygunluk Allah’ın insana inayetinin sonucudur.
Kemal Delili: Allah dışında hiçbir şey mükemmel değildir
Fıtrat Delili: İnanma fıtri bir ihtiyaçtır
Kabul-u Amme Delili: İnsanlık tarihi boyunca insan bulunduğu her devirde bir ibadet, bir tapınak izine rastlanır. İnsanlar arasında tarihin tanıklık ettiği ortak fikir, Allah’ın varlığı ve birliğine delalettir

ALLAHIN BİRLİĞİNİN DELİLLERİ *

Temânu Delili: ( ÇIKMIŞ SORU ) ( Allah’ın birliğini temellendirmeye çalışır )
Temanu, sözlükte birbirine mani olma, engelleme ve çekişme anlamlarına gelmektedir. Bu delil birden fazla tanrı olamayacağını anlatmak için kullanılır. Birden fazla ilah olması ve onların aralarında çekişme halinin tasavvuru da mümkün değildir. Bu çekişme durumunda alemin yok olacağı ve düzenin bozulacağı açıktır. Burhan-ı Tevarud Delili: Eğer yerde ve gökte birden fazla ilah olsaydı bu alem: ( Bu üç ihtimalde batıldır)
• Ya bütün ilahların müşterek kuvvet ve kudretiyle var olmuştur
• Veya bu alem ilahlar tarafından ayrı ayrı yaratılmıştır
• Veyahut eşya ancak birinin irade ve kudretiyle yaratılmıştır

ALLAH’IN ZÂTÎ SIFATLARI (Tenzîhî sıfatlar veya Selbî sıfatlar da denir.)

Vücud: Var olmak demektir.Allah vardır ve varlığı zatının gereğidir.
Kıdem: Allah’ın varlığının başlangıcı yoktur.
Bekâ: Allah’ın varlığının sonu yoktur.
Vahdaniyet: Allah’ın bir olması demektir.
Muhalefetun lil-Havadis: Allah’ın sonradan olanlara benzememesidir.
Kıyam bi-nefsihi: Allah’ın varlığı zatının gereği olup başkasından değildir.

ALLAH’IN SUBÛTÎ SIFATLARI:

Bu sıfatların sayısı Maturidilere göre sekiz, Eşarilere göre ise yedidir.
Hayat: Allah’ın hakiki ve ezelî hayat ile diri olmasıdır.
İlim: Allah’ın yerde ve gökte olan her şeyi bilmesi demektir.
Semi’: Allah’ın her şeyi işitmesidir.
Basar: Allah’ın her şeyi görmesidir.
İrade: Allah’ın her şeyi dilemesi ve istemesi demektir.
Kudret: Allah’ın her şeye gücü yetmesidir.
Kelam: Allah’ın konuşmasıdır.
Tekvin: Allah’ın her şeyi yaratmasıdır. Eşarilere göre bu sıfat yok Kudret sıfatı bu işi yapar.

ALLAH’IN FİİLİ SIFATLARI:

Allah’ın yaratması, rızıklandırması gibi sıfatlar;
Halk (tahlîk-yaratma),
İbdâ (benzersiz yaratma),
İnşâ, (bir araya getirerek yaratma)
Terzîk ( rızık verme),
İhyâ (hayat verme)
İmâte (öldürme),
Ba’s (yeniden diriltme),
İrsâl (peygamber gönderme),
İnzâl (kitap indirme),
İhdâ (hidâyet verme),
İdlâl (sapkınlıkta bırakma),
İn’âm (nimet verme),
Ta’zip (cezalandırma)

ALLAH’IN HABERİ SIFATLARI: Kur’an hadislerde geçen müteşabih lafızlardır. Allah’ın eli, arşı istivası gibi Hanefi mezhebi ve Ehl-i Hadis alimleri bu sıfatları

te’vil etmeden kabul etmişlerdir.
Mu’tezile ve Sunni kelamcılar; bu sıfatları te’vil etmişler, Allah’ın zatına yakışır şekilde yorumlamışlardır
Allah’ın zatından başka sıfatı olmadığı fikrini ilk dile getirenler Cad b. Dirhem ve Cehm b. Safvan’dır

GÖREVLERİ AÇISINDAN MELEKLER Meleklerin Özellikleri:

• İnsandan önce yaratılmışlardır
• İnsana ait özellikler ( yeme, içme, yorulma, evlenme gibi) yoktur
• Günahsız varlıklardır, normal şartlarda gözle görülmezler
• Konuşan varlıklardır ( Hz. İbrahim’in eşi ve Lut a.s ile konuşmuşlardır)
• Kanatları vardır (ikişer, üçer ve dörder kanatları) ve çok hızlı hareket ederler
• Gaybı bilmezler, semada ikamet ederler
Kirâmen Kâtibin: İnsanın sağında ve solunda bulunan yazıcı melekler.
Münker ve Nekir: Ölümden sonra kabirde sorgu ile görevli iki melektir. Sorgu melekleri de denir.
Hamele-i Arş: Arşı taşıyan meleklerdir.
Mukarrebûn ve İliyyûn: Allahı tesbih ve anmakla görevli iki meleklerdir.
Hazene: Cennet ve cehennem kapısında duran ve gelenleri karşılayan meleklerdir Cennet: Rıdvan, Cehennem: Mâlik Müdebbiret: Alemin düzenli işlemesi ve Allah’ın koyduğu ilahi kanunların işlemesinde görevli meleklerdir.
Beyt-i Mamur: Yedinci kat semada melekler için inşa edilmiş ibadetgahtır
İsmi Kur’ân’da geçmeyen melekler : Rıdvan, Azrâîl, İsrafil, Münker ve Nekir ( R-A-M-İ)
Kur’an’da olduğu gibi İncil’de de Tevrat’ta da İsrâfil ve Azrâil’in isimlerine rastlanılmamaktadır.

İLAHİ KİTAPLAR l.Suhuflar

Suhuf,sahife kelimesinin çoğulu olup ‘sayfalar’ anlamına gelmektedir.Küçük topluluklara ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde indirilen birkaç sayfadan oluşmuş küçük kitapçıklara denir.Peygamberlere gönderilen sayfa sayıları toplam 100’dür.
1. Hz.Adem a.s = 10 Sahife Tevrat = Hz.Musa a.s
2. Hz.Şit a.s = 50 Sahife Zebur = Hz.Davud a.s
3. Hz.İdris a.s = 30 Sahife İncil = Hz.İsa a.s
4. Hz.İbrahim a.s = 10 Sahife Kur’an-ı Kerim = Hz.Muhammed a.s

Tevrat : Tevrat kelimesi kanun,öğreti ve şeriat anlamlarına gelmektedir. Tevrat’a Ahd-i Atik ve Ahdi Kadim de (Eski Ahit) denilmektedir.Bugünkü Tevrat, Musa
aleyisselamdan birkaç asır sonra yaşayan beş haham tarafından kaleme alınmış ve Azrâ adındaki haham bunları tek tek toplayarak Ahd-i Atik’in asıl nüshası
olduğu iddiası ile çoğalttırmıştır. Tevrat beş bölümden oluşmaktadır; Tekvin, Çıkış, Levililer, Sayılar, Tesniye.
Zebur: Zebur,yazılı şey ve kitap’ anlamlarına gelmektedir. Dört ilahi kitabın en küçüğüdür. Yeni hükümler getirmemiştir. Zebur,ilahiler, Allah’a övgü ve hikmetli sözler ve birtakım öğütler içermektedir. Mezmurlar adıyla Eski Ahid’in içinde yer almaktadır. Zebur’da genellikle Hz.Davud’un Allah’a yakarışları ve ilahileri yer almaktadır.
İncil : İncil,sözlükte ‘müjde,öğretici’ anlamlarına gelmektedir. İsrailoğullarına gönderilmiştir. İncil için Ahd-i Cedîd (Yeni Ahid) ismi de kullanılmaktadır. Hristiyanların kabul ettiği 4 İncil bulunmaktadır; Matta, Markos, Luka ve Yuhanna incili. Bunlardan ilk üçü ana mesele ve bölümlerinde genellikle birbirlerine yakındır. Bunlara aynı bakış açısıyla yazılmış anlamında ‘Snoptik’ İnciller denmiştir.Bu dört İncilden Markos’un en eski olduğu, Matta ve Luka İncillerinin, hem bunun eski şeklinden,hem de kaybola ve ‘O’ denilen bir kaynaktan metinlerini aldıkları söylenmektedir. Yuhanna İncili ise oldukça geç yazılmış, daha çok mistik yönü ağır basan bir İncil’dir.
Kur’an-ı Kerim: Hz.Ebubekir zamanında iki kapak arasına alınarak kitap haline getirilmiştir. Hz.Osman zamanında da çoğaltılmıştır.
Peygamber : İbn Ravendi ve Ebu Bekir Razi peygamberliğin gerekliliğine karşı çıkmışlardır.
Resul; Allah tarafından kutsal bir kitap gönderilen peygamber demektir.
Nebi; Kendisine bir kitap indirilmemiş peygamberlere denir. Nebiler kendinden önceki peygamberlere indirilen kitapları insanlar arasında tebliğ ederler.
Resul-Nebi: Kur’an; Musa, Harun ve İsmail’den resul-nebi diye bahsetmiştir. ( Resul-Nebi: HİM)

PEYGAMBERLERİN SIFATLARI

Sıdk: Peygamberlerin doğru olması demektir.
Emanet: Peygamberlerin her yönden güvenilir olması demektir.
İsmet: Peygamberlerin günah işlemekten korunmuş olmalarıdır.
Fetanet: Peygamberlerin akıllı ve zeki olmalarıdır.
Tebliğ: Peygamberlerin Allah’tan almış oldukları emir ve yasakları olduğu gibi insanlara ulaştırması demektir.

KUR’AN’DA ADI GEÇEN PEYGAMBERLER

Hz.Adem, Hz.İdris, Hz.Nuh, Hz.Hûd, Hz.Salih, Hz.Lut, Hz.İbrahim, Hz.İsmail, Hz.İshak, Hz.Yakub, Hz.Yusuf, Hz.Şuayb, Hz.Harun, Hz.Musa, Hz.Davud,
Hz.Süleyman, Hz.Eyyub, Hz.Zülkifl, Hz.Yunus, Hz.İlyas, Hz.Elyesa, Hz.Zekeriyya, Hz.Yahya, Hz.İsa ve Hz. Muhammed (sav)

Kur’an’da bu peygamberlerin dışında üç isim daha zikredilmektedir.Fakat onların peygamber mi veli mi oldukları bilinmemektedir. Bunlar; Üzeyir, Lokman ve Zülkarneyn’dir. ( ZÜL )
Yahudiler Peygamberimize 3 şeyi sordular ( ZAR’ı sordular)
Zülkarneyn Ashab-ı Kehf Ruh
Ulu’l-Azm: Azim ve sebat sahibi peygamberler için kullanılan bir kavramdır.
Bunlar; Hz.Nuh, Hz.İbrahim, Hz.Musa, Hz.İsa ve Hz.Muhammed’dir.

Hz.Muhammed’in s.a.v. Mucizeleri

1. Hissi (Maddi) Mucize: İnsanın duyularına hitap eden mucizeler Ör: Ayın ikiye yarılması, İsra ve Miraç mucizesi, taşın Hz.Peygamberle konuşması gibi
2. Akli (Manevi) Mucize: Hz. Peygamber’in manevi mucizesi Kur’an-ı Kerim’dir
3. Haberi Mucize: Peygamberlerin Allah’tan melek aracılığıyla aldıkları haberler. Bedir savaşı sırasında kimlerin nerede öldürüleceklerini önceden haber vermesi ve dediği gibi de çıkması gibi

Kur’an’da Haberi mucize örnekleri:

• Hz. İsa’nın ölüleri diriltmesi, çamurdan kuş yapması, körü ve alacayı iyi etmesi, gökten sofra indirmes, insanların evlerinde ne yediklerini ve ne sakladıklarını haber vermesi
• Hz. Peygamber’in geçmiş peygamberlerle kavimleri arasında geçen olayları ayrıntılı olarak Ehl-i kitap alimlerine anlatması
• Hz. İbrahim’i ateşin yakmaması
• Hz. Musa’nın asasının yılan olması, sihirbazların ip ve sopalarını yutması, denizin yarılması
• Hz. Süleyman’ın kuşla konuşması, karıncanın sözünü anlaması
Olağanüstü durumlar:
İrhas: Peygamber olacak şahsın, henüz peygamber olmadan önce gösterdiği olağanüstü durumlardır. Hz.İsa’nın kundakta konuşması ( ÇIKMIŞ SORU ) Keramet: Veli kulların göstermiş oldukları olağanüstü hallere denir.
Meûnet: Yüce Allahın veli olmayan bir Müslüman kulunu, darda kaldığı veya sıkıntıya düştüğü zaman, olağanüstü bir şekilde bu darlık ve sıkıntıdan kurtarmasıdır.
İstidrac: Kafir, günahkarın gösterdiği olağanüstü haller

İhanet:Kafir, günahkarın istediğine aykırı gösterilen haller. Müseylemetül-Kezzab’ın tek gözü kör olan çocuğun gözünü açmak tükürüğünü sürünce öbür gözünün kör olması buna örnek olarak gösterilebilir.

KUR’AN-I KERİM’DE GEÇEN KIYAMET İSİMLERİ

Yevmu’d-Din: Din günü,ceza günü
Saat: Kur’an’da saat yaklaştı ve ay yarıldı (kamer 1)
Yevmul Kıyame: Kıyamet günü,ölülerin kalkacağı,kıyam edecekleri gün.
Yevmul Hak: Hak ve doğruluk günü.Amellerin hesaplanmasında hiçbir haksızlığın yapılmayacağı gün.
Yevmul Malum: Geleceği kararlaştırılmış,belli gün.
El-Vaktu’l Malum: Geleceği belli ve kararlaştırılmış vakit.
El-Yevmul Ahir: Son gün.
Yevmul Azife: Yakında gelecek gün,musibetler günü.
Yevmun Asir: Zor ve sıkıntılı bir gün.
Yevmun Azim: Büyük gün.
Yevmun Asib: Zor ve şiddetli bir gün.
Yevmul-Ba’s: Yeniden dirilme günü.
Yevmu’t Tegabun: Üzüntü ve esef günü.
Yevmu’t-Talak: Buluşma günü.
Yevmu’l Tenad: Çağırma günü Yevmul Cem: Toplanma günü.
Yevmul Hasre: Hasret günü.
Yevmul Huruc: Kabirden çıkma günü.
Yevmul Fasl: İyi ile kötünün ayrılma günü.
Karia: Kainatın büyük bir gürültü ile sarsılması Ğaşiye: Perdenin açılacağı varlıkları sarsan gün Tammetul Kübra: Büyük musibet günü.
Nebeul-Azim: Büyük haber günü.
Hakka: Mutlaka gelecek kaçınılmaz olan El-Va’d: Vade günü.
Vakıa: Kesin olarak gerçekleşecek olay Es-Sahha: Kulakları sağır edecek şekilde yüksek ses

Emrullah: Allahın emri.
Es-Salahatu: Kekelenecek yer, paniklenecek yer.
Racife:

KIYAMET ALAMETLERİ (Eşretü’s-Saat)

a. Küçük Alametler ( Fiten ve Melahim )
-İlmin ortadan kalkıp bilgisizliğin artması.
-Şarap içme ve zinanın açıkça yapılır hale gelmesi.
-Ehliyetsiz insanların söz sahibi olması.
-Adam öldürme olaylarının artması.
-Dünya malının bollaşması.
-Zekat verecek fakirin bulunmaması.
b. Büyük Alametler
-Duman
-Deccal
-Dabbetül-Arz: Safa dağından çıkacak büyük bir hayvan
-Güneşin batıdan doğması
-Ye’cuc ile Me’cuc’un çıkması
-Hz.İsa’nın gökten inmesi
-Yer yarılması, batması ( üç hasef)
-Ateş Çıkması: Hicaz ve Yemen’de

AHİRET HALLERİ: Ba’s, Haşr ve Mahşer, Amel Defteri, Hesap sual ve Mizan, Havz ve Kevser, Şefaat, Sırat, Araf

CEHENNEMİN İSİMLERİ:

Sakar: Yakıp kavuran ateş
Hutame: Yüreklere kadar tırmanan ateş
Sair: Çılgın ateş
Haviye: Derin çukur uçurum
Nar: Ateş
Hamim: Kaynar su Leza: Dumansız alev Suu’d-Dar: Kötü yurt Azabu’l-Harik: Yakıcı yangın ateş Daru’l-Bevar: Helak yurdu
Mu’tezile ve Harici, Şia ve Ehli sünnetin çoğunluğuna göre; kafirlere uygulanacak cehennem azabı ebedidir.
Cehm b. Safvan, İbn Teymiyye ve el-Cevziyye gibi alimlere göre cehennem azabı asırlarca sürecek sonra birgün sona erecektir. Cennet: Adn, Firdevs, Naim, Selam, Darul-Mukame