dhbt2022 dhbtdhbt ders notlarıdhbt kitaplarıdhbt kursları

2024 DHBT Din Psikolojisi Özet

2024 DHBT Din Psikolojisi Özet
19.09.2021

DİN PSİKOLOJİSİ

Din Psikolojisinin modern dönemde kurucusu ve öncüsü: W.James Eseri: “Dini Tecrübenin Çeşitliliği” (Tecrübeli James )

BİLGİ TOPLAMA TEKNİKLERİ:

Gözlem
Kişisel Dökümanların incelenmesi
İstatiksel yöntem ( Anketler, Mülakatlar, Test, Korelasyon )
Semantik Analiz
Dini Metinlerin incelenmesi
Deney
Deneysel Yöntem: Bireylerin içinde yaşadığı koşulların davranışları üzerindeki etkilerini incelemek için kullanılır.
Korelasyon Yöntem: Değişkenler arası ilişkiler incelenir.
Tarama Yöntemi: İncelenecek olay doğrudan gözlenemiyorsa bu yöntem kullanılır.Mülakat veya anket yoluyla.
Olay İncelemesi: Bireyin geçmişi veya çevreyle ilişki ve sorunlarına dair bilgi bu yöntemle elde edilir.
Doğal Gözlem: Öznel yorumlara açık bir yöntemdir.Olayı etkilemeksizin kendiliğinde olan bir değişkenle bu değişkenin sonucu elde edilir.
İç Gözlem: Öznel nitelikli yaşantılar o olayı yaşayan kişiler tarafından incelenir.
Kişisel dökümanların sistemli incelenmesi: Başkaları tarafından yazılan biyografi,otobiyografi,seyahatnameler vb şeylerin incelenmesidir.Bire bir görüşme yoluyla elde edilir.
Tutum Ölçekleri: Dini inanç ve davranışların yönünü olumlu-olumsuz,güçlü-zayıf bakımından incelenmesidir.
Semantik analiz Ölçekleri: Dini kavramların bireyler tarafından nasıl anlaşıldığı ve tasavvur edildiği ölçülerek anlam haritaları oluşturulmaya çalışılır.
Klinik metotta kullanılan derinlikli analiz: Birebir görüşme yoluyla bireylerin geçmiş dini yaşantılar,bilinç dışı saplantıları ve kaygıları anlaşılmaya çalışılır.
Spect beyin haritaları : A.Newberg ( Newberg yeni beyin )
Dindarlığın boyutları Glock ve Stark

Mistizm: Farklı bilinç yapıları ve ben ötesi deneyimler,dini ve mistik tecrübe,mistik tecrübeye benzer olaylar,mistik tecrübeyi açıklayan teoriler,mistizm ve psikopatoloji.

İSLAM BİLGİNLERİNİN ÇALIŞMALARI
HÂRİS EL-MUHÂSİBÎ

• İnsanın iç hayatını inceleyen ilk bilgindir.
• Er-Rîaye-i Hukukıllah adlı eseri vardır.

KİNDÎ

• Risale fi Mahiyeti’n-Nevm ve’r-Ru’ya (rüyanın ve uykunun mahiyeti) adlı eseri vardır.
• İslam dünyasında rüya psikolojisi hakkında ilk eser veren bilgindir.
• Ayrıca el-Hîle li-Defi’l-Ahzân (üzüntüden kurtulma yolları) ruh sağlığına ilişkin eseri de vardır.

FARÂBÎ

• Rüya ve vahiy psikoloji konusunda sistemli olarak ortaya atan ilk kişidir.
• Ona göre rüya, ilham ve vahyin kaynağı, Faal akıl, insandaki alıcı organ ise hayal gücüdür.
İnsan nefsinin güçleri:
1. Besleyici güç
2. Duyum gücü
3. Hayal gücü
4. Arzu etme gücü
5. Düşünme gücü

İBN SÎNA

• İlmü’n-Nefs konusunda en çok eser yazan İbn Sina’dır.
• Duyuları iç ve dış duyu olarak ikiye ayırmış, bilinen beş duyunun yanında beş de iç duyu olduğunu dile getirmiştir.
• Ruhsal hallerin sağlık üzerine etkisini dile getirmiştir.
• “El-Hğzn ve Def’ul-ğamm ve’l-hemm”
• “Es-Slatü ve mahiyetüha”

EBÛ BEKİR RÂZİ

• Et-Tıbbu’r-Rûhânî isimli eseri gerek kavramsal gerekse içerik açısından ilk ve tek özgün ruh sağlığı kitabıdır.
KİNDİ
• “Risale fi mahiyeti’n-nevm ve’r-ru’ya” (Rüyanın ve uykunun mahiyeti)

GAZÂLÎ

• Din Psikolojisinin esaslarını gerçek anlamda koyan kişidir.
• Sistemli iç gözlem ve davranış tahliline dayanan yaklaşımlarıyla pek çok yeni görüşler dile getirmiştir.
• En büyük eseri Ihyâu Ulumu’d-Dîn adlı eseridir.

FAHRÜDDİN RÂZÎ

• Kitâbu’n-Nefs ve’r-Ruh ve Şerhu Kuvâhumâ isimli eseri ahlak psikolojisi alanında yazılmış, hem felsefî hem de dinigörüşleri bir araya getiren en güzel kitaplardan birisidir.

MUHAMMED İKBAL

• W.James’in görüşlerinden etkilenmiştir. Dini tecrübeye büyük önem vermiştir.
• Freud ve Jung’un dine dair görüşlerini eleştirir
• Din psikolojisi insanın bireysel ulvi tecrübesine önem vermelidir
• Ruhi olayların ilk tenkitçisi olarak Hz. Peygamberi görmektedir. Resulullah a.s. gerek iç gözlem gerekse dış gözlemi kullanmaktadır. Çevre ve kalıtım meselesine işaret eden “Fıtrat Hadisi” bu anlamda önemlidir

İBN HALDUN **

■ Ünlü eseri Mukaddime asıl eseri “Kitabu’l-İber”
■ Sosyoloji ilminin bizim için kurucusudur
■ Ümran ilminin kurucusudur. Ümran ilmi: Ümrandan uygarlığa (Cemil Meriç)
■ Toplumu bir arada tutan asabiyyet duygusudur.
Tarihçileri ikiye ayırır:
1. Rivayetçi
2. Tarihçi

MODERN BATI DÜNYASINDA DİN PSİKOLOJİSİ

Wilhelm Wundt : Avrupada Din Psikolojisi Wilhelm Wundt ile başlatılabilir. (Milletler Psikolojisi = Völkerpsychologie)
G.S. Hall : Din psikolojisinin yol göstericisi olarak kabul edilmektedir. Özellikle dinsel değişim,din değiştirme ve ergenler üzerinde çalışmalar yapmıştır. Amerika’da ilk psikoloji laboratuarını açmıştır.Clark Din Psikolojisi Okulunun kurucusudur.
W.James ( Tecrübeli James)
Din Psikolojisinin asıl kurucusu ve atası olarak kabul edilir.
“Dini Tecrübenin Çeşitliliği” adlı eseri din psikolojisi alanında klasiklerdendir.
Starbuck : The Psycologie of Religion kitabıyla birlikte dinsel değişim ve din değiştirmeye dair makaleleri önemlidir. “Din Psikolojisi” eseri Din Psikolojisi terimini ilk kullanan kişidir.
Walter Houston Clark: Dinsel Tecrübe ve Davranışa Giriş adlı eserinde neredeyse din psikolojisinin bütün alanlarını tartışmaktadır.
S.Freud : Psikanaliz ekolünün kurucusudur.
Totem ve Tabu, Bir Yanılsamanın Geleceği, Musa ve Tektanrıcılık, Uygarlık ve Hoşnutsuzlukları gibi kitaplarında din ile ilgili görüşler mevcuttur. Ona göre yaşanan çaresizlik dini inancın temelini oluşturmaktadır.
Freud’a göre dini ibadetler bilinçsiz ve kontrolsüz bir şekilde zorlamalı saplantı (obsesyon) nevrozu ile benzerlik gösterir. ( ÇIKMIŞ SORU )
S.Freud bilinçdışının kaşifi olarak bilinir. Bütün insan davranışlarının bir sebebi olduğunu,bu davranışların sebeplerinin bilinçte değil bilinçaltında olduğunu savunur.
C.G.Jung: Freud’un öğrencisidir ve ona en çok eleştiriyi yöneltmiştir.
Din Psikolojisi terimini Batı’da ilk kullanan kişidir. Arketipler
Modern insan Ruhunu Arıyor, Psikoloji ve Din, Eyübe cevap gibi eserleri vardır. Bu eserlerinde insanın dindar bir fıtrata sahip olduğunu, dinin insana özgü ve içten gelen bir olgu olduğunu ortaya koymuştur.
A.Maslow: Çalışmalarıyla dini tecrübede kişisel boyutun önemini savunan geleneğe önemli katkılarda bulunmuştur.
Dinler değerler ve Doruk deneyimler isimli kitabıyla bireysel tecrübelerin önemini dile getirmiştir.
Hümanist psikolojinin tememllerini atmış kuralcı ve içsel din olarak ikiye ayırmıştır. Asıl olan içsel dindarlıktır

E.Fromm: Dini olguları sosyal psikolojik bir yaklaşımla ele alır.
Psikanaliz ve Din adlı eserinde dini,yerine getirdiği işlevler ve etkiler açısından değerlendirir.
V.Frankl: Psikoloji ve din ilişkisini Bilinçdışı Tanrı isimli kitabında ele almıştır. Dindarlığın bilinçdışı bir kökeni vardır.
James Fowler ( Fowler, evreler, devreler )
İnanç gelişim modeli oluşturmuştur “İnanç Evreleri” İnsan gelişimi ve Anlam Arayışının Psikolojisi eseri
Lofland ve Skonovd Din Değiştirmedeki 6 Tip: (D-DUZEM)
1. Deneysel
2. Duygusal
3. Uyanış yeniden
4. Zorlama (cebri)
5. Entelektüel
6. Mistik

TÜRKİYEDE DİN PSİKOLOJİSİ

■ 1952’de Ankara İlahiyat Fakültesinde B.Ziya Egemen Din Psikolojisi:Saha,kaynak ve Metot Üzerine bir Deneme eseri ilk çalışmadır.
■ 1968 İstanbul,Osman Pazarlı Din Psikolojisi
■ Ankara 1980 Neda Armaner,Din Psikolojisine Giriş
■ Belma Özbaydar ‘Din ve Tanrı İnancının Gelişmesi Üzerine Bir Araştırma’ Din Psikolojisi alanında yapılan ilk alan araştırmasıdır.
Glock ve Stark Dindarlığın Boyutları ( ZETTİ ) ( Zetti dindarlığın Yetti )** ( ÇIKMIŞ SORU )
1. Zihinsel Boyut (Bilgi): Kişinin inançları hakkında bilgisini ifade eder.Dini bilginin inançla yakın ilişkisi vardır.Dini bilgi ancak inançla işlevsellik kazanır.
2. Etki Boyutu: İnsanın kendi bağlılığının sonucu ve etkisi olarak ne yapması gerektiğine ilişkin beklentileri, belli başlı davranış tarzlarından kaçınmayı ve diğer davranış tarzlarına aktif olarak katılmayı kapsar. Dinin insanın yeme-içme vb. tüm davranışlarına etkisi vardır. (Allah’ın boyası ile boyanmak)
3. Törensel Boyut (İbadet ve Uygulama): Dinin insana getirdiği bütün pratikleri ifade eder. Her dini gelenek bünyesinde birtakım uygulama, etkinlik ve eylem barındırır.
4. Tecrübe Boyutu (Duygusal): Her din mensubu inandığı varlığı doğrudan hisseder ve onun etkilerini fark eder.Kutsal ile olan ilişkiye bağlı olarak hissedilen idrak,tevekkül,ihtiyaç,güven,korku,endişe vb. gibi tüm duyguları muhteva eder.(hissetmek)
5. İdeolojik Boyutu (İnanç): İnsanın ilahi bir varlığı kabul edip iman etmesi,bu imanın gerektirdiği ilkelere inanması ve ilahi iradenin amacının yerine gelmesine gayret etmeye inanması durumudur.

 

DİNDARLIK YÖNELİMLERİ (G. ALLPORT) (Allport havalanı iç ve dış hatlar)

“Birey ve Dini” adlı eserinde din ile kişilik arasındaki ilişkiye dikkat çeker.
İç güdümlü/Dış Güdümlü dindarlık anlayışını ortaya koymuştur.
1. İç Güdümlü Dindarlık: Tam bir teslimiyetle dine bağlanma ve din işlerini diğer tüm işlerin üzerinde tutma söz konusudur. Allah rızası için kendi istek ve arzularından vazgeçerler; kendilerini dine adarlar.
2. Dış Güdümlü Dindarlık: Tehlike karşısında kişisel güvenliği sağlamak da dahil, dini olmayan amaçlara ulaşmada dini kullanma yönelimi ve çıkarcılık söz konusudur. Din bir araç durumundadır. Dini amaçlara ulaşmada bir vasıtadır.
Kurumsal/Geleneksel Dindarlık: Hristiyan toplumlarda dindarlık kurumsal bir yapıdadır. İnsanlar belli bir kilisenin üyesi olarak dinlerini yaşamak durumundadırlar.Kurumsallaşmış din de denir.
Fıtrat; Allah’a yönelik dini bir kabiliyet ve hazır oluşu ifade eder.
İşbirliği Modeli: Allah’ın kendiyle dost ve yardımcı olduğuna olan inanç
Kendini Yönetme Modeli: Allah’ın kendine sorunları aşacak güç verdiğine olan inanç
Takdire bırakma: Her ne yaşarsa yaşasın Allah’a havale etmek suretiyle gerçekleşir.
Benlik Saygısı: Kendisi hakkında değerlendirme yapan bireyin kendi kişisel özellikleriyle ilgili öznel değerlendirmelerine denir. Benlik saygısı dindar kişilerde daha yüksek olduğu tesbit edilmiş,ruh sağlığını koruyucu etkisinin olduğu anlaşılmıştır.
Demografik Değişkenler: Hızlı nüfus artışı,coğrafi etkenler.

DİNDARLIĞIN KAYNAKLARI

Fıtrat/İnanma İhtiyacı Dindarlığın biyolojik kaynakları Dindarlığın psikolojik kaynakları Engellenme ve çaresizlik Anlama ve bilişsel tatmin Suçluluk ve günahkarlık duygusu Sosyal öğrenme Toplumsallaşma ve Eğitim

DİNDARLIĞI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1. Aile-Dindarlık ilişkisi
2. Cinsiyet-Dindarlık ilişkisi
3. Yaş ve Dindarlık
4. Öğrenim durumu-Dindarlık 5.Sosyo-ekonomik durum-Dindarlık
6. Kırsal-kent yaşamı ile Dindarlık

DİNDARLIĞIN BOYUTLARI ( İİETB ) ( ÇIKMIŞ SORU )**

İnanç Boyutu İbadet Boyutu Etki Boyutu Tecrübe Boyutu Bilgi Boyutu

GELİŞİM DÖNEMLERİ VE DİNDARLIK

l. Çocukluk (dönemi
■ En önemli özelliği çocuğun kolay inanırlık özelliğinin olmasıdır.
■ 3 yaşında olumlu ve dengeli davranışlar, 4 yaşında dengesizlik, uyumsuzluk, 5 yaşında tekrar dengeli ve olumlu davranışlar sergilenir.
■ Çocukta benmerkezci bir yönelim vardır.
■ Antropomorfik (insan biçimci) Tanrı anlayışı vardır.
■ Çocukta himaye altında bulunma eğilimi vardır.
Bilişsel Gelişim Teorisi (Piaget) ( ÇIKMIŞ SORU )**
1. Duyusal devinimsel evre ( 0-2 yaş)
2. İşlem Öncesi evre ( 2-7 yaş)
3.Somut İşlem ( 7-11 yaş )
4. Formal İşlem evresi ( 11 yaş sonrası)

Sosyal Öğrenme Teorisi (Miller,Dollard,Bandura)
Sosyal öğrenme ilkeleri: Ödül, ceza, pekiştirme, taklit ve model alma
Duyusal İlişki/Bağlanma Teorisi:
Ödüllenme Teorisi Zihinsel model hipotezi
Baldvvin Teorisi: ( Bal gibi bağlılık)
Bağlılık ve Gizemle Tanrı anlayışı

Dört evresi

1. Fiziksel kendiliğindenlik
2. Entelektüel(zihinsel) aşama
3. Ahlaki aşama
4. Estetik deneyim
Bovvlbv Bağlanma Teorisi: ( Boby köpeğini bağla )
Bağlanma Teorisi

Harms Teorisi:

1. Peri masalları evresi (3-6 yaş)
2. Gerçekçi evre ( 7-12 yaş)
3. Bireysel evre (13-18 yaş)

Elkind Teorisi:

1. Korunma-himaye arayışı (0-2yaş)
2. Temsil arayışı (3-6 yaş)
3. İlişki arayışı ( 7-12 yaş)
4. İdrak arayışı(ergenlik dönemi)

Goldman ve Dini Düşünce Gelişimi Teorisi:

1. İşlem öncesi sezgisel düşünce (6-8 yaş)
2.Somut dini düşünce aşaması ( 7/8-13/14 yaş )
3.Soyut dini düşünce aşaması ( 13/14-17 yaş )
2. Gençlik Dönemi
■ Dini şüphe ve tereddütler, çelişki ve çatışmalar baş gösterir.
■ Ergen dine agnostik (duyarsız ve ilgisiz)’dir.
■ Ergen kendini çok güçlü zanneder fakat zamanla öyle olmadığını anlar.
■ 10’lu yaşlarda dini ritüellere ilgi artar.
■ Kendi iç dünyasını keşfe çalışan ergenin bağımsızlığını tasdikte,otoriteyi reddeden isyankar bir özelliği vardır.
■ İkinci faktör cinsel güdülerin şiddetidir.
■ Üçüncüsü ise hayatın mantıksızlığı duygusuna kapılmasıdır.
■ ‘Ben kendim ayrı bir insanım’ algısındaki genç kimlik kazanma sürecindedir.

Ergenlik dönemi Dini Gelişimi 3 Aşama:

1. Aşama: Dini Şuurun Uyanması ve Gelişmesi
2. Aşama: Dini kabullerin sorgulanması ve şüphe ( 13 yaşından itibaren)
3. Aşama: Dini Tutumların belirginlik kazanması
3. Yetişkinlik ve Yaşlılık Dönemi
a. Genç Yetişkinlik Dönemi
■ 20’li yaşlardan 40’lı yaşlara kadar devam eden süreçtir.
■ Ergenlik çağının (yeniden doğuş) çalkantıları ve arayışları,şüphe ve terddütleri durulur,birey sakinleşir.
■ Dengelenme,yeniden yapılanma,eski inanç ve alışkanlıkları gözden geçirme bu dönemde görülür.
■ Dini inançların içselleştirilmesi söz konusu olurken tersine dini ilgisizlik de söz konusu olabilmektedir.

b. Orta Yaş Dönemi

■ 35-68 yaşları arasında görülür.
■ Allah’a ve ölümden sonraki hayata gittikçe artan bir dini inanç söz konusudur.
■ Mistik eğilimler, tasavvufî hayata yönelimler artar. Şehvani duygular, kızgınlıklar hırs vs. duygular zayıflar.

c. Yaşlılık ( ÇIKMIŞ SORU )

■ Dini inançlar ve değerlere daha fazla bağlanılır. İnançlar üst düzeye çıkar.
■ Din sıkıntılarla başa çıkmada önemli işleve sahiptir.
■ İbadetlerde azalmaların görülebilmesine rağmen inançta tevekkül ve teslimiyet ağır basar.
■ Yaşlılık insana sonsuzluk hissini kazandırır, manevi bir huzura kavuşmaya yardımcı olur.
■ Dini duygular daha derinden yaşanır
■ İtikad, imandan daha geniş bir alanı kapasar.

İNANCIN GELİŞİMİ (JAMES FOWLER) **

1. Evre: Temel İnaç dönemi ( 0-3/4 yaş) : Dil ve sembol gelişiminin başlangıcı, anne-babaya güven duygusu
2. Evre: Sezgisel Yansıtıcı İman (3/4-7/8 yaş): Sembol ve imgelerden Tanrı . Dini düşünce anne-babadan öğrenilir
3. Evre: Mitsel-Lafzi İman( 6/7 – 11/12 yaş) : Neden-sonuç ilişkisini kavramaya başlar.Bağımsız düşünemez.
4. Evre: Yapay-geleneksel İman ( 11/12 – 17/18 ): Düşünme ve sorgulama yeteneği gelişir
5. Evre: Bireysel Düşünceye dayalı İman ( 17/18 yaş ve sonrası) : İnançlar, değerler ve bağlılıklar eleştirel bakışla gözden geçirilir. Özerk inanç gelişir
6. Evre: Birleştirici İman ( 30 yaş sonrası ): Daha önceki evrelerde yaşanan parçalı inanç yapısında birlik sağlanır.

DÎNÎ ŞÜPHE VE ÇEŞİTLERİ Hökelekli’ye göre Dini Şüpheler

1. Arayış Şüphesi: Zihinde oturmamış bilgileri birbiriyle irtibatlandırma ve oluşan sorulara doyurucu cevap bulma arzusu temel itici güçtür.
2. Bencillik Şüphesi: Kendisi için dua eden,bunun karşılanmadığını gören kişi inancında kuşkuya kapılmakta ve dini değerlere güvensizlik tutumu ve şüphe geliştirmektedir.
3.Sadakat Şüphesi: İnsanın imanın gereklerini yerine getirip getirmeme noktasında kendi imanının samimiyetinden şüphe etmesidir.
4. Bilimsel Şüphe: İnancın ve dini inanç sisteminin kabul edilmesi ve onaylanabilmesi için bilimsel yöntemlerle araştırılması ve inancın doğruluğunun ispatlanabilmesinin bilimsel açıdan mümkün olması ve bilimsel verilerle çelişmemesi gerktiği varsayımına dayanan şüphedir.
5. Kavramsal Şüphe: Dini öğretilerin içeriklerinde yer alan kavramlara itiraz ve tepki şeklinde ortaya çıkan şüphedir.Dini ifadenin kişiyi ulaştırdığı hedefleri görmeksizin dikkatleri kavram ve içerik üzerine yoğunlaştırarak, hedeften uzaklaşma şeklindeki şüphedir.
6. İnkarcı Şüphe: Katiyen inanmayan,hiçbir dini niyet ve amaç taşımayan ,dini konularda görüş sergileyen ve bunları da şiddetle savunan bir kısım insanlarda görülen şüphedir.

DİN DEĞİŞTİRME TİPLERİ ( Lofland ve Skonovd )**

1. Entelektüel Tip: Hem kendi dinini hemde diğer dinleri araştırarak din değiştirir. Kritik etme,sorgulama ve değerlendirme özelliği hakimdir.
2. Mistik Tip: Tasavvufî, mistik hareketlerden etkilenme ve kendini etkileyen mistik bir tecrübe sonucunda din değiştirir.
3. Deneysel Tip: Ne olacağını anlamak için yeni dini denemeyi tercih eder. İbadetlere katılır. Din değiştirme kararını sonradan verir.
4. Duygusal Tip: Tercih edeceği dinin mensuplarına karşı duyulan özel sevgi ve hoşnutluk söz konusudur.
5. Yeniden Uyanış Tipi: Daha çok din değiştirmeden önce herhangi bir etkiyle dini duyguları harekete geçirerek dindarlaşmaya karar verir. Kendi dinine bağlanma şeklinde olabileceği gibi başka dine girme şeklinde de olabilir.
6. Cebrî (zorlama) Tip: Doğrudan doğruya beyin yıkama yöntemiyle çok ender olabilmekle birlikte, dolaylı olarak sosyal baskı ve zorlamalarla da olur.

Goldman Teorisi

1. Sezgisel düşünce (0-7 yaş)
2. İşlem öncesi (dinsel) ( 7-8 yaş)
Din Psikolojisi araştırmalarında bilgiyi düzenleme ve yorumlama yaklaşımları: ( ÇIKMIŞ SORU )
• Psikoanalitik
• Biyolojik ve pragmatik
• Fenomenolojik
• Genetik

Yorumlar

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.