Bazı Ehl-i Sünnet Âlimleri
❖ İmam-ı Azam Ebû Hanîfe:
❖ İman ve küfür doğuştan değildir.
❖ Haberi sıfatların keyfiyeti bilinmez iman edilir.
❖ Kur’ân mahluk değildir, harf ve ses mahluktur.
❖ Evrende olan her şey Allah’ın takdiri ile olur.
❖ Mucizeler, kabir azabı, ba’s, mizan haktır.
❖ İman şüpheden sıyrılmış olamalı.
❖ İmanda tasdik ve ve ikrar gerekir.
❖ İman esasları reddeden kimse tekfir edilir.
❖ Devlet başkanı, istişare yoluyla seçilmelidir.
❖ İrca: Ameli imandan bir cüz saymamak.
❖ Büyük günah işleyen Allah’a havale edilir.
❖ Hasan-ı Basrî
❖ İsrâ ve Miraç ruhen gerçekleşmiştir.
❖ Hz. İsa, kıyametten önce diri gökten inecektir.
❖ Kâfir çocukları cehenneme girmeyeceklerdir.
❖ Büyük günah işleyen münafıktır.
❖ Tasavvufta hüznü esas alır.
❖ Muhatabı eğitmek için soru sorar.
❖ Ehl-i Sünnet tabirini çok kullanmıştır.
(İlk kullanan Ebu Leys Semerkandî)
Haricilere karşı Ehl-i Sünneti savunmuştur.
İbn-i Küllâb El-Basri
Sünni kelam hareketi İbn Küllâb ile başlar. Muvâfât: Kulun ölüm anında iman-küfür açısından değişiklik arzeden durumudur.
Hâtime: İnsan hayatının iman açısından iyi veya kötü bir şekilde sona ermesidir.
Haris el-Muhâsibî:
Nefis muhasebesi üzerinde durur. er-Riâye eserinde Mu’tezile’yi tenkit eder.
Ehl-i sünnet kelâmının kurucularındandır.
Sûfi kabul edilir.
Ebü’l-Abbas Kalânisî:
İbn Küllâb ve Hâris el-Muhâsibî’nin takipçisidir. Mu‘tezile âlimi Nazzâm’a karşı reddiyeler yazmıştır.
Kitâbü’l-Câmi ve Makalât önemli eserleridir. Kalânisî’ye göre bir fiilde iki fâil vardır.
Cüneyd-i Bağdâdî
Zühd, ibadet ve tasavvufa önem verdi. Tâvûsü’l-ulemâ ve Seyyidü’t-tâife denilir.
Misâk Nazariyesi: İnsan ile Allah arasındaki mesafeyi kapatma meselesidir.
Gazali’nin tasavvufa yönelmesinde etkilidir. Resâil adlı mektupları vardır.
Abdülkâhir el-Bağdâdî
Kelâm, mezhepler tarihi, fıkıh ve usulü, edebiyat ve matematikte üstad kabul edilmiştir.
Eserleri: el-Milel ve’n-nihal, el-Fark beyne’l- fırak ve Uşûlü’d-dîn
Eserlerinde tertip ve tasnife önem verir. (15) Kaderiyye mezhebine reddiyeler yazmıştır.
Ehl-i Sünnet Mezhepleri
1. Ehl-i Sünneti Hâssa: Selefilik
2. Ehl-i Sünneti Amme: Eş’arilik – Maturidilik
Ehl-i Sünnete Verilen İsimler Taraftarlarınca; Ehl-i Sünnet, Fırka-i Nâciye, Sevâd-ı Â’zam, Ehl-i hak, Ehl-i Cemaat, Ehl-i Hüdâ
Muhaliflerce; Haşviyye, Mücbire, Müşebbihe, Nâsıbiyye (Hz.Ali taraftarlarına düşmanlık besleyenler) ve Sıfâtiyye denilmiştir.
Haşviyye: Dinî konularda akıl yürütmeyip teşbih ve tecsîme düşenlere verilen isimdir. Mutezile, Ehl-i Sünnet için bu tanımı kullanmıştır.
SELEFİLİK / SELEFİYE:
İtikadî konularda te’vili kabul edilmez.
Akıl ve felsefeden uzak durulur.
Selefiyye’ye Ehl-i Sünneti Hassa, Sıfâtiyye, Eseriyye ve Ehl-i Eser de denilmiştir.
Nakil hakim görüş olup sonra akıl da kullanıldı.
a. Mutekaddimun Dönemi, Selefi Sâlihin denilen ilk dönem âlimleridir. Müteşâbihlere yorum yapılmaz.
b. Müteahhirun Döneminde ise İbn-i Teymiyye, İbn-i Kayyım el-Cevziyye, İbn-i Vezir, Şevkâni ve Âlûsi gibi alimler vardır.
Bu dönemde kısmen te’vil vardır.
Başta Arabistan olmak üzere Kuveyt gibi körfez ülkelerinde yaygındır.
Selefiye’nin Dayandığı Esaslar:
1. Takdis: Allah’ı cismani olan şeylerden uzak tutup layık olmadığı şeyi ona yakıştırmamak
2. Tasdik: Allah’ın zatı ve sıfatları hakkında bildirilen ayetleri aynen kabul edip inanmaktır.
3. Acz-ı itiraf: Müteşâbihin bilemeyeceğini itiraf 4.Sükut: Müteşâbihler hakkında soru sormamak
5. İmsak: Müteşâbihleri te’vilden kaçınmak
6. Keff: Müteşâbihle kalben dahi meşgul olmamak
7. Marifet ehline teslim olmak: Müteşâbihleri irfan ehline bırakmak.
MÂTÜRÎDÎLİK:
Ebu Mansur el-Maturîdî mezhebin önderidir. Semerkant şehrinin Maturid köyünde doğmuştur.
Bazı Eserleri:
Kitabü’t-Tevhid, Risale fi’l-Akaid Şerhü Fıkhı Ekber, Er-Redd ale’l-Karâmita El-Cedel fi Usuli Fıkıh, Te’vilâtü’l-Kur’an Mezhebi taraftarları ve öğrencileri geliştirmiştir. Yayıldığı Yerler: Türkiye, Balkanlar, Orta Asya Devletleri, Pakistan, Hindistan, Çin İslam Bölgeleri ve Eritre gibi yerlerde yaygındır.
Bazı Maturidi Alimleri:
Hakîm es-Semerkandî
Ebû’l-Yüsr el-Pezdevî (Usûlü’d-dîn – sistematik) Ebü’l-Müin en-Nesefi (mezhebi geliştirdi – Tebsıratu’l-edille, Kitab-ıTemhîd, Bahru’l- Kelam)
Nureddin el-Sâbuni (el-Kifaye, Maturidiyye Akaidi)
Ebu’l-Berekât en-Nesefî (Kenzu’d-Dekâik) Burhanettin en-Nesefi (M.Gayb Muhtasarı) Necmeddin Ömer en-Nesefi (Nesefi Akaidi)
İbn Hümam ( Fethü’l-Kadir)
Kadı Hızır Bey (Kaside-i Nuniyye)
Beyâzîzade Ahmet Efendi (S.Seman müderrisi)
❖ Ali el-Kârî (Müsned ve Fıkhu’l-Ekber Şerhi)
❖ Hayâlî Ahmed Efendi (Nesefi Akaidi Haşiye)
❖ Mâtürîdîliğin Temel Görüşleri
❖ Allah’ı bilmek aklen vaciptir.
❖ Allah’ın nasslarda geçen isimleri Allah’a aittir.
❖ Zâtî sıfatlar, Allah’a has olan sıfatlardır.
❖ Allah’ın Subuti, Fiili ve Haberi sıfatları vardır.
❖ Büyük günah işlemek insanı dinden çıkarmaz.
❖ İnsan kendi fiillerinde sorumluluk sahibidir.
❖ Fiil gerçekleşme açısından insana, yaratma açısından Allah’a aittir.
❖ İslam’a girmenin şartı ameller değildir.
❖ Allah’ın peygamber göndermesi hikmetinin bir gereğidir. (Mutezile=zıddı)
❖ Topluma iyilikleri aktaracak bir rehber gereklidir.
❖ EŞ’ARÎLİK:
❖ Önderi Ebû’l-Hasan el-Eş’arî’dir.
❖ Üvey babası Ali el-Cübbâî’nin himayesinde yetişti ve kendisinden kelâm tahsil etti.
❖ Fakat üç kardeş meselesi yüzünden ayrılmıştır.
❖ Ehl-i sünnete katkısı için Nâsırüddin lakabı verildi.
❖ Bazı Eserleri:
❖ Makâlâtü’l-İslâmiyyîn, el-İbâne, Kitabü’l-Füsul, El-Mucez, Halku’l-Ef al, El-Luma, Risâletü’l- İman, Kitab-ül-Ulum, el-Has ale’l-Bahs vb.
❖ Yayıldığı Yerler: Hicaz, Kuzey Afrika, Endülüs, Mısır, Irak, Suriye, Endonezya, Malezya vb.
❖ Bazı Eş’ari Alimleri:
❖ Bâkıllâni: Şârimu’l-İslam
❖ Lisanü’l-ümme
❖ Kadı
❖ Bazı Eserleri: İcazü’l-Kur’an, et-Temhid, Menâkıbı Eimme, el-Beyan
❖ Mâliki mezhebindendir.
❖ Eş’ari mezhebinin Il.kurucusu kabul edilir.
❖ Mezhebi sistemleştirip geliştirdi.
❖ İnsanın Fiilleri konusunda görüşleri vardır.
❖ İn’ikas-ı Edille delilini kullanmıştır.
❖ İmam Cüveyni: Lakabı İmam-ı Harameyn’dir.
❖ Gazali’nin Hocasıdır.
❖ Nizamiye Medresesinde görev yapmıştır.
❖ Bazı Eserleri: el-İrşad, el-Varakât, Akidetü’n Nizamiyye, el-Burhan
❖ İmam Gazali: Tus şehrinde doğmuştur.
❖ İn’ikas-ı Edille’yi reddedip mantığı kullandı.
❖ Eş’ari ve Şâfi mezheplerine mensuptur.
❖ Nizamiye medreselerinde görev aldı.
❖ Şia, Mutezile ve Bâtinilere reddiyeler yazdı.
❖ Bâtinilerden dolayı medreseden ayrılmıştır.
❖ Bu bunalım Gazali’yi tasavvufa yönlendirmiştir.
❖ İmam Gazali’nin Bazı Eserleri
❖ Mişkâtu’l-Envar
❖ Kimyayı Saadet
❖ Makâsidu’l-Felâsife
❖ Tehâfutu’l-Felâsife
❖ îhya’u Ulumu’d-Din
❖ El-Munkiz min ed-Dalâl
❖ Mi’yarul-İlm (Mantık esasları)
❖ el-Mustasfâ
❖ El-İktisad fi’l-İtikad
❖ Minâzu’l-Amel
❖ Gazali’ye Göre Mucize:
❖ a.Duyusal Mucize (aciz bırakan)
❖ b.Ussal Mucize (her nesne Allah’ı işaret eder)
❖ c.Hayâli Mucize ( Peygamber – sadık rüya)
❖ Gazali nedensellik ilkesini eleştirir.
❖ Her olay neden-sonuçla meydana gelmez.
❖ Ateşe dokunan pamuğun yanmaması veya dokunmadan yanması mümkündür.
❖ Bir olayın gerçek fâili Allah’tır.
❖ Gazali kelamda mantığı kullanmıştır.
❖ Mantık bilmeyenin ilmine güvenilmeyeceğini söylemiştir. (el-Mustasfa)
❖ Gazali’nin Filozofları Tekfir etmesi
❖ a.Alemin kadim sayılması
❖ b.Allah’ın cüz’i olan şeyleri bilmediği
❖ c.Haşrın ruhâni olacağı
❖ Abdülkerim Şehristânî:
❖ İlimlerdeki derinliğiyle Efdal ve İmam denir.
❖ Nizâmiye Medresesi’nde ders verdi.
❖ el-Milel ve’n-Nihal’i yazdı.
❖ Bâtınî inancını benimsemekle suçlanmıştır.
❖ Bunu reddetmiştir.
❖ İbn-i Fürek:
❖ Akılcı ve aşırı derecede te’vilci olarak bilinir.
❖ Hasan el-Eş’ari’nin görüşlerini sistemleştirmiştir.
❖ Eserleri: er-Risale fi-İlmi’t-Tevhid, el-hudud fi’l-Usul, Mücerred-i Makalat, Müşkilü’l-Hadis
❖ Fahreddin Râzi
❖ Kelam ilmine Felsefe ve Mantık ilmini dahil etti.
❖ Eserleri: el-Muhassal, el-Mebâhisu’l-Meşrikiyye
❖ Mefâtihu’l-Gayb
❖ Kadı Beydâvi (Tevâliu’l-Envar )
❖ Seyfuddin el-Amidi (Ekbâru’l-Efkâr)
❖ Adudiddin el-İci (el-Mevâkıf, Akaidu’l- Adudiyye)
❖ Seyyid Şerif Cürcani (et-Ta’rifat)
❖ Sadettin Taftazâni (Şerhu’l-Mekâsıd)
❖ Eşari kelamının müteahhirun döneminde kelam konuları çeşitlenmiş ve mantık önemli olmuştur.
| MATURİDİ VE EŞ’ARİ MEZHEBİ ARASINI | >AKİ BAZI FARKLAR | ||
| ONU | MATURİDİ MEZHEBİ | EŞ’ARİ MEZHEBİ | |
| İRADE – KESB | İnsanda cüz’i irade vardır. İnsan belirler, Allah yaratır. | İnsanda cüz’i irade yani bağımsız irade yoktur.
Külli irade vardır. |
|
| AKIL- İMAN (MARİFETULLAH) | Allah’ı bilmek aklen vaciptir. Kişi yükümlüdür. | Allah’ı bilmek naklen vaciptir. Kişi aklıyla Allah’ı bulabilir fakat yükümlü değildir. | |
| HUSUN – KUBUH | Akıl ile bilinir. Din iyi olanı emreder, kötü olanı yasaklar. | Allah’ın bildirmesi ile bilinir. | |
| İMANIN RUKNÜ İMANDA ARTMA – EKSİLME | Kalp ile tasdik ve dil ile ikrardır. İmanda artma ve eksilme yoktur. | Kalp ile tasdik ve Allah’ı bilmektir. İmanda artma ve eksilme vardır. | |
| PEYGAMBERLİK
(NÜBÜVVET) |
Erkek olmak peygamberlik şartıdır. | Erkek olmak peygamberlik şartı değildir. | |
| ALLAH’IN SIFATLARI | Allah’ın subuti sıfatları ezelidir. | Allah’ın subuti sıfatları Tekvin Sıfatı hariç ezelidir. | |
| TEKLİF- TEKLİFİ MALA YUTAK | Allah taşınamayacak yük yüklemez. Teklifin şartı yapılabilir olmasıdır. | Allah taşınamayacak yük yükleyebilir, ama yüklememiştir. | |
| SEBEB – HİKMET (İLLİYET) | Allah’ın fiillerinin sebebi ve hikmeti vardır.
Kul bunu bilemeyebilir. |
Allah’ın fiillerinin sebebi ve hikmeti olmayabilir.
Allah’ın emri veya nehyi esastır. |
|
| NEFSİ KELAM | Nefsi kelam işitilemez. | Nefsi kelam işitilebilir. | |
| KAZA – KADER | Birbirinin zıddıdır. | Birbirinin zıddıdır. | |
| İSİM – MÜSEMMA | İsim ile müsemma aynıdır. | İsim ile müsemma gayrıdır. | |
| VA’D – VAID | Allah va’d veya vaîdinden asla dönmez. | Allah va’d veya vaîdinden dönebilir. Allah istediğini yapar. | |
| MUKALLİDİN İMANI | Mukallidin imanı sahihtir. | Mukallidin imanı sahih olmakla birlikte neye inandığını bilmelidir. | |
| İMAN – MAHLUK İLİŞKİSİ | İman mahluk değildir. | İman mahluktur. | |
| İMANDA İSTİSNA | İnşallah denilmesine gerek yoktur.(Ben gerçekten müminim denilebilir.) | İnşallah denilmesine gerek vardır. (Âkibet bilinemez) | |
| İMAM – İSLAM | İman ve islam aynıdır. | İman ve islam farklıdır. | |
| MÜRTEDİN DURUMU | Mürted imana geri dönerse amelleri geri gelmez. Hak dinden dönenlerin amelleri boşa gider.(Habt-ı amel) | Mürted tekrar mümin olursa amelleri geri döner. | |
| YE’S HALİ | İman geçerli değildir. Tevbe makbuldür. | İman ve Tevbe ikisi de geçerli değildir. | |
| ALLAH’IN RÜYADA GÖRÜLMESİ | Allah rüyada görülemez. | Allah rüyada görülebilir. | |
| TEKVİN – MÜKEVVEN | Tekvin ile Mükevven gayrıdır. | Tekvin ile Mükevven aynıdır. | |
| EZELDE MA’DUMA HİTAP | Allah ezelde Mütekellim değildir. | Allah ezelde ma’duma hitap eder, mütekellimdir. | |
| KUR’AN AYETLERİ | Ayetler arasında üstünlük yoktur. | Bazı ayetler diğerlerinden üstündür. | |
| İBADETLERİN İFASI | Gayri müslimler ibadetten dolayı ceza görmezler. Küfürden dolayı ceza görürler. | Gayri müslimler ibadetten dolayı ceza görürler. | |
| FASIKIN ARDINDA NAMAZ | Kerahetle sahihtir. | Sahih değildir. / Sahihtir. | |
❖ Maturidi ve Eş’ari Mezhebinin Ortak Görüşleri
❖ Ru’yetullah
❖ İmanda tasdik oluşu
❖ Büyük günah işleyenin dinden çıkmaması
❖ K.Kerim’in mahluk olmadığı
❖ Kelam İlminin Geçirdiği Evreler:
❖ 1. Hz. Peygamber Dönemi: Herhangi bir problemi Peygamberimiz çözmüştür.
❖ 2.Selef Dönemi: Selefi Sâlihin denilen Sahabe ve Tabiin dönemini kapsar. Genelde ayet ve hadisler çerçevesinde konular incelenmiştir.
❖ 3.Mütekaddimun Dönemi:
❖ Bu dönem Mutezile ve Ehl-i sünnet kelam ekolünün oluşum ve gelişim sürecidir.
❖ Dini konularda felsefe, akıl ve mantığa ait kurallar kullanılmaya başlanmıştır.
❖ Mütekaddimun Dönemi Delillendirme Yöntemleri
❖ a.Kıyasü’l-gaib ale’ş-şahid: Bilinmeyen bir şeyin bilinen bir şeye kıyas edilmesi.(duyular)
❖ Allah bu dünyada iken görülmüyorsa ahirette de görülmeyecektir. (Mutezile)
❖ b.Sebr ve Taksim: Bir konuda muhtemel seçenekleri belirleyip, sonra birer birer eleyerek tek bir seçenek bırakma yöntemidir.
❖ c.Mucize ve İstidlal
❖ d.Sona Başlangıçla İstidlal: Bir şeyin ilk defa oluşunun ikinci defa oluşuna delili.
❖ e.Dil Mantığı İle İstidlal: Oruç – imsak
❖ f.İn’ikası Edille: Delilin bâtıl oluşu ile medlülün de bâtıl oluşudur.
❖ 4.Müteahhirun Dönemi:
❖ 1 l.yüzyıldan başlayıp günümüze kadar uzanır.
❖ Kelam konuları çeşitlenmiştir.
❖ Bu dönemin en önemli âlimi mantık ilmine verdiği değer ile İmam Gazali olmuştur.
❖ Felsefe ve mantık kelam ilmine dahil edilmiştir.
❖ a.Kelam’da İmam Gazali Dönemi:
❖ Aristo mantığının esaslarını benimsenmiştir.
❖ İn’ikası’ı edille nazariyesi reddedilmiştir.
❖ Mantık ilmini dini konularda kullanmıştır.
❖ b.İmam Gazali Sonrası Felsefi Dönem:
❖ Dine ait konuların felsefi metotla açıklanabileceği anlayışının hakim olduğu bir dönemdir.
❖ Temsilcileri:
❖ Şehristâni
❖ Fahreddin el-Râzi
❖ Seyfuddin el-Amidi
❖ Kadı Beydâvi
❖ Adudiddin el-İci
❖ Seyyid Şerif Cürcâni
❖ Sadettin Taftazâni
❖ c.Taftazani Sonrası Tekrarcı Dönem:
❖ Bu dönem daha önce yazılan eserlere şerh, haşiye ve taliklerin yazıldığı dönemdir.
❖ Temsilcileri:
❖ Molla Fenari
❖ Hayali Ahmed Efendi
❖ Hocazade
❖ Kestelli Muslihiddin Mustafa
❖ İbn Kemal
❖ Aliyu’l Kâri
❖ İsmail Gelenbevi
❖ Müteahhirun Dönemi Delillendirme Yöntemleri
❖ 1.Tümevarım / İstikra / Endüksiyon:
❖ Tikel önermelerden yola çıkarak tümel bir sonuca ulaşılmasını sağlayan akıl yürütme yöntemi.
❖ 2.Tümdengelim / Ta’lil / Dedüksiyon:
❖ Tümelden tikele giderek sonuca ulaşmasını sağlayan akıl yürütme yöntemi.
❖ 3.Kıyas: Bilinenden hareketle bilinmeyene ulaşma.
❖ Bazı Kavramlar:
❖ İstidlal: Delillendirme, önermelerden başka bir önerme çıkarma, akıl yürütme.
❖ Teselsül: Bazı şeylerin zincirleme olarak dizilmesi
❖ İllet – Ma’lul: Teselsül zincirinde her halka kendinden öncekine nisbetle ma’lul, kendinden sonrakine nisbetle illettir.
❖ Tohum – fidan – ağaç
❖ İstintaç: Öncüllerden sonuç çıkarma.
❖ İstişhad: Bir şeyin doğruluğu kanıtlamak için örnek / şahit getirme.
❖ Analoji: Temsil yoluyla öğrenme.
❖ Ortak yönleri olan iki şey arasında benzeşme
