Kitaplara İman:
İlahi – Semâvi Kitaplar
Tevrat: Ahd-i Atik – Parça, yazılı şey, kitap Öğreti, doktrin, kılavuz, teori, hüküm, kanun, din
Zebur: Yazı, akıl, düşünce,
Mezâmir / Mezmurlar, manzum kitap Bağımsız kitap yoktur.
Tevrat’ın içindedir.
İncil: Ahd-i Cedid, müjde, iyi haber
Suhuf:
Hz.Adem
Hz.İbrahim
Hzİdris
HzŞit
Peygamberlere İman:
Rasül – Rusül – Risalet
Nebi – Enbiya – Nübüvvet
Peygamberlerin Sıfatları
l.Sıdk * Kizb
2.Emanet * Hıyanet
3.Fetanet * Hamakat
4.İsmet * Ma’siyet
Eş’ariler, Allah peygamberde taatı yarattığı
halde isyanı yaratmamıştır diyerek
peygamberleri meleklere benzetmişlerdir.
5.Tebliğ * Kitman
Üsve-i Hasene
Peygamberler görevlerinden azl olmazlar.
Peygamberlerin beşer olması
Zelle
Ulu’l-Azm:
Olağanüstü Olaylar:
l.İrhas:
2.Mucize:
a.Akli:
b.Hissi / Kevni:
c.Haberi:
3.Keramet:
4.Meunet:
5.İstidrac:
6.îhanet
Ehl-i sünnete göre peygamber göndermek caiz Mutezile ve Şia gibi mezheplere göre vaciptir. 25+3=28 peygamber
Hz.Lokman
Hz.Üzeyr
Hz.Zülkarneyn
Hz.Yunus, Hz.Yusuf, Hz.Hud, Hz.İbrahim,
Hz.Lokman, Hz.Nuh ve Hz.Muhammed gibi
peygamberlerin adıyla sure vardır.
Hz.Hud, Hz.Salih, Hz.Şuayb, Hz.Nuh ve Hz.Lut
gibi peygamberlerin kavimlerine ilahi ceza verildi.
Ad Kavmi: Hz.Hud, Ahkaf ( Yemen – Umman),
Şeddad, İrem bağları, şirk, kibir, kuraklık, kum
fırtınası ile helâk
Semud Kavmi: Hz.Salih, Arab-ı Âribe, İkinci Ad, Hicr Bölgesi, kaya şehirler, yalanlama, şirk,
kibir, dişi deve, şiddetli ses ve volkan ile helâk.
Medyen / Eyke Kavmi: Hz.Şuayb (Hatibullah),
hile, gölge günü, deprem, gürültü / ses, ile helâk. Lut Kavmi: Filistin, Ölüdeniz, Sodom, taş
yağması, deprem ile helâk
Mü’tefıke: Lut kavminin helâkı sırasında altüst
edilen yerleşim birimleri.
Nuh Kavmi: (Neciyullah)
Ur Şehri, 950 yıl
Şirk, yalanlama, alay etme, tufan ile helâk
Çocukları: Yam / Kenan, Sam, Ham, Yafes
K.Kerim’de Adı Geçen Akraba Peygamberler
Hz.Adem, Hz. Şit’in babası
Hz.İdris, Hz. Şit’in torunu, Hz. Nuh’un dedesi
Hz.Lût, Hz. İbrahim’in yeğeni
Hz.İbrahim, Hz.İsmail ve Hz. İshak’ın babası
(Hz.İbrahim: Ebu’l-Enbiya)
Hz.Yûsuf, Hz.Yakup’un oğlu, Hz.İshak’ın torunu
Hz.Eyyup, Hz. Zülkifl’in babası Hz.Musa, Hz. Şuayb’ın damadı
Hz. Harun, Hz.Musa kardeş
Hz.Süleyman, Hz. Davud’un oğlu
Hz.İlyas ve Hz. Elyesa amca çocukları
Hz.Zekeriya, Hz. Yahya’nın babası
Ahirete İman
Ahiret; son yurt, son gün, ikamet edilen yer.
Eşratü’s-Saat
Duman / Duhan
Dabbetü’l-Arz
Ye’cüc Me’cüc
Deccâl
Güneşin batıdan doğuşu
Hz.İsa’nın inmesi
Yer çökmesi
Ateş çıkması
K.Kerim’de Kıyamet Kavramları
Râcife (sarsıcı)
Kâria (kapı çalan)
Sâhha (şiddetli bağırma)
Tâmme (keskin çığlık)
Gâşiye (varlıkları saran olay)
Teğâbün (üzücü / aldanma günü) Vâkıa Saat
Hâkka (gerçekleşmesi kaçınılmaz olan) Yevm-i Cem
Yevm-i Telâk (buluşma – mülakat) Yevm-i Hisâb
Ahirete İman İle İlgili Kavramlar Berzah
Ba’s
Haşr
Mizân
Amel Defteri
Ashab-ı Yemin (Meymene)
Ashab-ı Şimâl (Meş’eme)
İlliyyin
Siccin
Ârâf
Sırat
Şefaat
Ru’yetullah
Cennet: Bahçe, bitki ve ağaçlarla örtülü yer.
Cenneti Me’va: Sığınak yeri
Cenneti Adn: İkamet edilen
Cenneti Naim: Sayısız nimet
Daru’l-Huld: Ebedi kalınacak yurt
Daru’s-Selâm: Esenlik yurdu
Daru’l-Mukame: Asıl durulacak yer
Firdevs: Her nimeti barındıran
Makam-ı Emin: Emin olunacak yer
Cehennem
Nâr: Ateş
Cahim: Alevleri kat kat yükselen ateş
Hâviye: Uçurum, derin çukur Sair: Çılgın ateş
Sakar: Yakıp kavuran ateş
Lezâ: Dumansız, katıksız ateş
Hutame: Obur, kızgın ateş
Hamim: Kaynar su
Suuddâr: Kötü yurt
Azabü’l-Harik: Yakıcı ateş
Daru’l-Bevâr: Helak yurdu
Kaza ve Kadere İman:
Kader, Allah’ın İlim ve İrade sıfatı
Kaza ise Tekvin ve Kudret sıfatı
Kader:
Ölçü, miktar, bir ölçüye göre yapma belirleme
Baht, yazgı
Allah’ın sonsuz ilmi sayesinde olacak olay
olayları bilmesi ve takdir etmesidir.
Kaza:
Emir – hüküm – bitirme – yaratma -sonuç
Allah’ın ezelde takdir ettiği şeyleri yeri ve
zamanı gelince yaratmasıdır.
Eşarilik ile Maturidilik kader ve kaza
tanımlarında tam tersi tanımlama yaparlar.
Fiziksel Yasalar
Biyolojik Yasalar
Toplumsal Yasalar
Sünnetullah
Levh-i Mahfuz
Ümmü’l-Kitap
Kitab-ı Meknun
Kitabü’l-Mübin
Ömür
Ecel
Ehl-i Sünnet / Mutezile farkı
❖ Tevfik/Lutûf – Hızlan:
❖ Tevfik; İyiliğin tercihinde Allah’ın yardımıdır.
❖ Hızlan; Kötülüğün tercihinde Allah’ın yardımı kesmesi, kişiyi terk etmesidir.
❖ Maturidilik: Cüz’i irade etkilidir.
❖ Eşarilik: Tevfikte irade, hızlanda isyan kuvveti vardır.
❖ Mutezile: Hızlan adalete aykırıdır, lütfa engeldir.
❖ İnsanın Fiilleri: (Ef’âli Ibâd – Bâkıllâni)
❖ Maturidilik: İnsan cüzi irade sebebiyle fiillerinden sorumludur. İrade sınırlıdır.
❖ Eşarilik: İnsanda külli irade vardır.
❖ Allah’ın mutlak iradesi insan fiillerini de kapsar.
❖ Allah’ın iradesi ile insanın iradesi aynı anda olur.
❖ Fiilleri kul ister Allah yaratır.
❖ Mutezile: İnsan kendi fiillerinin fâilidir.
❖ Cebriye: İnsanın fiillerinde etkisi yoktur.
❖ İrade: (Meşiet – Kast – İhtiyar – Azm)
❖ Maturidilik: Külli irade ve Cüzi irade vardır.
❖ Eşarilik: Allah’ın mutlak iradesi herşeyi kapsar. İnsanın fiilerini de kapsar.
❖ Eş’arilerin irade anlayışları Cebriyye ile Mutezile arasıdır. «Cebr-i Mutavassıt»
❖ Mutezile: İlahi irade, Allah’ın iradesidir.
❖ İnsani irade, insanın fillerinin faili olmasıdır.
❖ Cebriye: Allah mutlak irade sahibidir.
❖ İnsanın özgürlüğü yoktur.
❖ İstitaat: Güç – kuvvet – takat – vüs’at
❖ Maturidilik: İnsanın gücü vardır. Allah vermiştir. Bu Allah’ın gücüne zarar vermez.
❖ Eşarilik: Esas olan Allah’ın gücüdür.
❖ Güç insanın özbenliğinde değil yaratılmıştır.
❖ Fiille aynı anda olur.
❖ Âraz olduğu için fiilden sonra yok olur.
❖ Mutezile: Güç her zaman vardır.
❖ Fakat teklif geçerli ve sağlıklı olmalıdır.
❖ Cebriye: İnsanın gücü yoktur.
❖ Teklif – Teklifi mâla yutak
❖ Maturidilik: Teklifi mala yutak caiz değildir.
❖ Allah sorumlu tutmaz.
❖ Teklifin şartı yapılabilir olmasıdır.
❖ Eşarilik: Teklifi mala yutak caizdir.
❖ Ama Allah yüklememiştir.
❖ Mutezile: Allah Teklifi mala yutaktan sorumlu tutmaz, bunu teklif etmez.
❖ Çünkü adalete aykırıdır. Teklif iyi olmalıdır.
❖ İhtida ( Hidayet – Dalâlet)
❖ Maturidilik: Yapma ve kazanma yönünden insana; yaratma yönünden Allah’a aittir.
❖ Allah doğru yolu insana bildirir.
❖ İnsan cüz’i iradesiyle kendisi doğru yola girer.
❖ Eşarilik: Allah ihtidayı kalpte yaratır.
❖ Allah’ın irade ve kudretiyle olur.
❖ Hidayet, Allah’ın lütfû, dalâlet Allah’ın adaletidir.
❖ Mutezile: Allah aslah olanı yaratmalıdır.
❖ Dalâlet adalete aykırıdır, kulun fiilidir.
❖ Cebriye: Allah etkilidir.
❖ Hayır – Şer:
❖ Ehl-i Sünnet: Hayrı ve şerri yaratan Allah’tır.
❖ Mutezile: Hayır Allah’tandır, şer ise kuldandır.
❖ Salah / Aslah:
❖ (iyi ve faydalı şey – en iyi ve en faydalı şey )
❖ Mutezile’ye göre, Allah için ilahi adaleti gereği olarak kulları için en iyi olanı yapması vaciptir.
❖ Ehl-i Sünnet’e göre bu durum vacip değildir.
❖ Tevekkül: Herşey bir sebebe bağlıdır.
❖ Sebeplere uygun hareket etmek gerekir.
❖ Gazali: Tevekkülün aslı imandır.
❖ Hasan Basri: Tevekkül rızadan ibarettir.
❖ Tasavvuf: Kişinin gassâl önündeki meyyit oluşu.
❖ Rızık:
❖ Maturidilik: Kulların çabası sonucu elde edilir.
❖ Eş’arilik: Allah ezelde kulların rızkını takdir eder.
❖ Mutezile: Rızık kulun çalışması ile orantılıdır.
❖ Mutezileye göre haram olan rızık değildir.
❖ Ehl-i sünnete göre ise haram olan rızıktır.
❖ Ama Allah haramdan razı değildir.
❖ Hüsün – Kubuh:
❖ İyilik ve kötülüğün nasıl bilinebileceği problemi.
❖ Cebriye – Mutezile – Kerrâmiye – Şia :
❖ İyilik ve kötülük objektif olup akıl ile bilinebilir.
❖ Selefiyye ve Eş’arilik:
❖ Fiillerin iyi – kötü oluşu Allah bildirdiği içindir.
❖ Nasslar / nakil ile bilinir.
❖ Maturidilik:
❖ Akıl ile de bilinebilir fakat vahye ihtiyaç vardır.
❖ Ta’dil ve Tecvir:
❖ Allah’ın mutlak adaletinin, insanların fiillerine sınırlama getirip getirmemesi tartışmasıdır. (Mutezile)
❖ Ta’dil: Doğru davranmak, adaletle hükmetmektir.
❖ Tecvir: Zulmetmek, haksızlıkta bulunmaktır.
❖ Mutezile: Allah, âdil ve hâkimdir.
❖ O’nun bütün fiilleri güzeldir.
❖ Allah’ın fiillerinde cevr (zulüm) yoktur.
❖ Eş’arilik: Külli irade ile Allah’ın etkisi vardır.
❖ Maturidilik: Allah zulümle vasıflanmaz.
❖ Kesb: Fayda – kazanç – zararı uzaklaştırmak İlk defa sistematik bir şekilde ele alan ve teorileştirenler Eş’ari’ler olmuştur.
❖ Gerçek fâil Allah olup, kullar mecâzi fâillerdir.
❖ Kulun fiille alakası fiilin onun üzerinde gerçekleşmiş olmasıdır.
❖ Maturidilik: İnsanın irade ve gücüyle bir fiile yönelmesi ve Allah’ın o fiili yaratmasıdır.
❖ Mutezile: İnsana insana tam bir yetkinlik tanınmadığı için kesbi kabul etmemişlerdir.
❖ Bazı Kavramlar:
❖ Kevn ve Fesat: Düzen ve düzenin bozulması
❖ Müfsit (bozgunculuk çıkaran)
❖ Tekvin – Mükevvin – Mükevven:
❖ Eşarilik: Mükevvensiz Tekvin düşünülemez.
❖ Tekvin kadim olursa, mükevven de kadim olur.
❖ O yüzden Tekvin sıfatı ezeli değildir.
❖ İsim: Varlıklara verilen ad, mutlak lafız
❖ Müsemma: Adlandırılan varlık, hakikatın kendisi
❖ Tesmiye: Adlandırma, isim-müsemma ilişkisi
❖ İsim – Müsemma: Allah’ın zâtı ile isimleri arasındaki ilişkiye dair tartışma.
❖ Cehmiye/Cebriye, Mutezile ve Şia:
❖ İsim Müsemmadan ayrıdır.
❖ Allah’ın zatından ayrı sıfatları yoktur.
❖ Selef Alimleri: İsim ve Müsemma aynıdır.
❖ Eş‘arî: Allah’ın zâtı ile sıfatları ayrı, isimleri ile sıfatları aynıdır.
❖ Maturidilik: İsim ile Müsemma aynıdır.
❖ Allah’ın zâtı dışında isimleri ve sıfatları vardır.
❖ Cisim: Hareket etmek için hareket ettiriciye ihtiyaç duyan varlıktır.
❖ Cevher: Madde, öz. Kendi başına yer kaplayan, başka şeye ihtiyaç duymayan şeydir.
❖ (Demir, pamuk, ateş)
❖ Ârâz: Özellik, sıfat. Kendi başına var olmayan, başkasına ihtiyaç duyan şeydir.
❖ (Sert, yanıcı, yakıcı)
❖ Cisim, cevher ve ârâz hadistir.
❖ İbn Arabi’ye göre Cevher sadece Allah’tır.
❖ Halâ: Alemde olduğu düşünülen varlıktır.
(boşluk)
❖ Mekan: Nesnelerin yer kapladığı yerdir.
❖ Ma’dum: Var olmayan, gayrı mevcut.
❖ Muhal: Yokluğu zâtının gereği olan şey, imkansız.
❖ Kadim varlık
❖ Hâdis varlık
❖ Teceddüdü Emsal: Cismi oluşturan araz ve cevherlerin yok olmasının hemen sonra yenilenmesi suretiyle varlığını sürdürmesidir.
❖ Yaratılış (hudûs) teorisini temellendirmeye yönelik bir çaba olarak ortaya çıkmıştır.
❖ A‘yân-ı Sâbite: Zâhir olan varlıkların Allah’ın ilmindeki mahiyetleri, gizli hakikatleri.
