EMEVİLER DÖNEMİ (661 – 750)
❖ Muaviye Dönemi:
❖ Başkent Şam’a taşındı.
❖ Mevalinin durumu – Şuubiyye – Cebriye Mezhebi
❖ Arap milliyetçiliği
❖ İslam’ın yayılışı yavaşlamıştır.
❖ İstanbul kuşatmaları
❖ Kayrevan ordugah şehri kuruldu.
❖ Kuşatan komutan Ukbe bin Nâfi’ dir.
❖ Muhafız Birliği kuruldu.
❖ Divan-ı Berid önemli hale geldi.
❖ Yezit Dönemi:
❖ Yönetimde saltanat oldu.
❖ Komutan Ukbe bin Nâfi’yi Kuzey Afrika fetihleri için gönderdi.
❖ Kerbela Olayı (10 Muharrem 680) (Emevi Irak valisi Ubeydullah bin Ziyad yapmıştır.
❖ Babası Ziyad bin Ebih’tir.)
❖ Harre Olayı (683)
❖ I.Mekke Kuşatması (683)
❖ Mervan bin Hakem Dönemi:
❖ Süfyaniler döneminden, Mervaniler dönemine geçilmiştir.
❖ Tevvâbin Hareketi:
❖ Hz.Hüseyin’in intikamını almak için harekete geçen ilk gruptur.
❖ Süleyman bin Surâd tarafından Kufe’de kurulmuştur.
❖ Muhtar es-Sekafi tarafından eleştirildiler.
❖ Emevi komutanı Ubeydullah bin Ziyad ile mücadele etmişlerdir.
❖ Mercirahıt Savaşı:
❖ Kelbiler ve Kaysiler arasında yapıldı.
❖ Abdullah bin Zübeyr’in desteklediği Kaysiler kaybetti, Mervan’nın desteklediği Kelbiler kazandı.
❖ Abdülmelik bin Mervan Dönemi:
❖ İlk islami para basıldı.
❖ Arapça resmi dil oldu.
❖ Ebu’l-Muluk ünvanı aldı.
❖ İkinci kurucu kabul edilir.
❖ Muhtar es-Sekafi’nin başlattığı Keysaniye isyanı bastırıldı.
❖ Haciplik makamı oluşturuldu. (Halife – Halk irtibatı)
❖ Ukbe bin Nafi Kuzey Afrika fetihlerine devam etti.
❖ Otoriteyi tesis etti.
❖ Sicistan valisi İbn Eş’as isyanını bastırdı.
❖ Haccav ile İbn Eş’as arasındaki bu savaşa Deyrul’l-Cemacim denilmiştir.
❖ (Kafa tasları manastırı)
❖ Eşdak İsyanı bastırılmıştır.
❖ Deyru’l-Celâsik Savaşı (691) Abdülmelik bin Mervan’nın isyancılarla yaptığı savaştır.
❖ 2.Mekke Kuşatması (692)
❖ Abdullah bin Zübeyr Olayı
❖ Emevilere karşı halifeliğini ilan etmiştir.
❖ Hz.Ebubekir’in kızı Esma ile evlidir.
❖ Kuşatma Haccac tarafından yapılmıştır.
❖ Mekke kuşatılmış, taş yağmuruna tutulmuş, kıtlık baş göstermiş ve başta Abdullah bin Zübeyr olmak üzere pek çok Müslüman şehit edilmiştir.
❖ I.Velid bin Abdülmelik Dönemi:
❖ Fetihlere ağırlık verildi.
❖ Berberiler müslüman oldu.
❖ Kuteybe bin Müslim komutasında Maveraünnehir bölgesinde fetihler yapıldı.
❖ Bu dönemde Tarık bin Ziyad ve Musa bin Nusayr gibi komutanlar İspanya’ya geçiş yapmıştır.
❖ İmar faaliyetlerine önem verdi.
❖ Dindarlara baskıyı kaldırdı.
❖ Ömer bin Abdülaziz’i Medine Valisi olarak atadı.
❖ Süleyman bin Abdülmelik Dönemi:
❖ Horasan valisi Kuteybe bin Müslim isyanı bastırıldı.
❖ İstanbul kuşatması oldu.
❖ Taberistan / Mazdek isyanı bastırıldı.
❖ Erkek ile kadının ayrı ayrı tavaf yapması kararlaştırıldı.
❖ Fetihlerde duraklama oldu.
❖ Yerine halife olarak Ömer bin Abdülaziz’i tayin etti.
❖ Ömer bin Abdülaziz Dönemi:
❖ İlmi faaliyetlere önem verildi.
❖ Özellikle Hadis ilminde tedvin çalışmaları yapıldı.
❖ Adalet ve hoşgörü çerçevesinde devleti yönetti.
❖ Mevâliye önem verdi.
❖ Toplumsal barışı tesis etti.
❖ Fedek arazisini Ehl-i Beyte iade etti.
❖ Cuma namazlarında Nahl suresinin 90.ayetinin okunmasını tesis etti.
❖ Ekonomi bu dönemde iyileşti.
❖ Hişam bin Abdülmelik Dönemi:
❖ Geçit Savaşı ( 724 – Vak’atü’ş-Şiib):
❖ Türklerin Semerkand’ı almasından sonra yapılan savaştır.
❖ Semerkand geri alınmıştır.
❖ Zeyd bin Ali isyanı – Râfiziler
❖ Mervan bin Muhammed (2.Mervan)
Dönemi:
❖ Son Emevi halifesidir.
❖ Zap Suyu Savaşı (750):
❖ Dicle kenarının yanında yapılan savaşta Emeviler yıkıldı, Abbasiler kuruldu.
❖ Bu savaşta Abbasiler tarafında olan İranlı komutan Ebu Müslim Horasani’nin etkisi büyüktür.
❖ Emevilerde Bazı Divanlar
❖ Divânü’l-Harâc: Toprak vergisi toplanma görevi
❖ Divânü’r- Resâil: Devlet Başkanlığının resmi yazışmasından sorumlu birim
❖ Divânü’l- Hâtem: Resmi yazışmaları mühürleyip arşivleme görevi
❖ Divânü’l- Berîd: Posta işleri teşkilatı, Abdülmelik bin Mervan bu divanı düzenlemiştir.
❖ Divânü’n- Nafakât: Hazine masraf hesabını tutma görevi
❖ Divânü’s- Sadakât: Zekat- öşür işini yürütmek.
❖ Divânü’t- Tıraz: Sancak, bayrak, resmi elbise yapımı.
❖ Divan-ı Şurta: Güvenlikten sorumlu teşkilattır.
❖ Divânü’l- Mezâlim: Üst düzey bürokrat şikâyetlerine bakan mahkemedir.
❖ ENDÜLÜS EMEVİLERİ DÖNEMİ (711 – 1492)
❖ I.Velid döneminde Tarık bin Ziyad ve Musa bin Nusayr komutasında Kadisk Savaşı (711 – Vadi Lekke) ile İspanya’ya giriş yapıldı.
❖ Hişam’ın torunu I. Abdurrahman tarafından kurulmuştur.
❖ Başkent Kurtuba olmuştur.
❖ Mezhebi Malikidir.
❖ Müslümanların ilerleyişi 732 yılında yapılan Puvatya / Balatüşşüheda Savaşı’na kadar sürdü.
❖ ILAbdurrahman:
❖ Endülüs Emevilerinin en parlak dönemidir.
❖ O’nun dönemine “Eyyam-ı Arûs” denmiştir.
❖ III.Abdurrahman:
❖ Endülüs’te Halifelik ünvanını kullanan ilk yöneticidir.
❖ “Nâsır Lidinillah” denilmiştir.
❖ Ülkedeki dirliğin bozulmasına ise “fitnetü’l- kübra” denir.
❖ Dönemler:
❖ Valilik – Emirlik – Hilafet – Muluku’t-Tevâif
❖ Murabıtlar Dönemi:
❖ Kuzey Afrika, Endülüs ve Balear adalarında hüküm süren Berberî hânedanı ve devleti (1056¬1147).
❖ Hânedan adını, din âlimi Abdullah b. Yâsîn’in Senegal nehri üzerindeki bir adada inşa ettirdiği “ribât”tan almıştır.
❖ Hıristiyanlara karşı Zellaka Savaşı ile zafer elde edilmiştir.
❖ İbn Bâcce bu dönemde yaşamıştır.
❖ Muvahhitler Dönemi:
❖ Kuzey Afrika ve Endülüs’te hüküm süren Berberî hânedanı (1130-1269).
❖ Murâbıtlar’ın yanlış buldukları bazı dinî uygulamalarını durdurmak amacıyla yeni bir ıslah hareketinin temsilcisi olarak Kuzey Afrika’da ortaya çıktı.
❖ Murabıtların yerine kurulmuştur.
❖ Hânedanın kurucusu İbn Tûmert din ilimlerinde sahip olduğu zengin birikiminin yanında eylemci kişiliğiyle de dikkatleri çekmiştir.
❖ Merînîler: Mağrib’de hüküm süren bir Berberî hânedanı.
❖ Avcılık, hayvancılık ve yağmacılıkla geçimlerini sağladılar.
❖ Herhangi bir devlete bağlı olmayıp vergi vermediler.
❖ Reisleri Muhaddab bin Asker’dir.
❖ Merînîler Devleti’nin kuruluşunu tamamlayan Sultan Ebû Yûsuf Ya‘küb’tur.
❖ Nasriler / Beni Ahmer/ Gırnata Dönemi:
Endülüs’te hüküm süren son İslâm hânedanı (1238-1492).
❖ Muhammed bin Yusuf Gırnata’da Sa’d bin Ubade’nin soyundan geldiğini söyleyerek “Emiru’l-Müminin” ünvanını kullanarak devleti kurmuştur.
❖ Âmiriler: Valencia’da kurulan İslam Devleti’dir.
❖ Muluku’t-Tevâif:
❖ Endülüs Emevi Devleti zayıflaynca ortaya çıkan küçük devletlerdir.
❖ Önemli şehirler Kurtuba, Gırnata, Tuleytula ve İşbiliye (Sevilla)’dir.
❖ Elhamra Sarayı, Kurtuba Külliyesi ve Camii ve Medinetüzzehra Sarayı önemli eserlerdendir.
❖ Endülüs Devleti 1492 yılında Hıristiyan birliğince yıkıldı.
❖ Reconquesta: İspanyolcada yeniden doğus demektir. Müslümanları özellikle İspanya’dan atma ve toprakları geri alma düşüncesidir.
❖ Müdeccen: İspanya’da yaşayan Müslümanlara verilen isimdir.
❖ Muvelledun: İspanya’da İslamı benimseyen yerli halka denir.
❖ Moriskolar: İspanya’da zorla Hıristiyanlaştırılmış Müslümanlara denir.
❖ Sekâlibe: Avrupalı kölelere verilen isimdir.
❖ ABBASİLER DÖNEMİ ( 750 – 1258)
❖ Abbasiler Zap Suyu Savaşı’nın kazanılmasının ardından Ebu Abbas (Seffah) tarafından kurulmuştur.
❖ Kufe’de hutbe okundu ve devlet kuruldu.
❖ Şiiler Abbasileri desteklemişlerdir.
❖ Abbasi hareketini 12 nâkip, 70 dâi yürütmüştür.
❖ İlk başkent Haşimiye olup daha sonra Bağdat’a taşınmıştır.
❖ Talas Savaşı’nda (751) Çinlilere karşı Türklerle birlikte savaşmışlardır.
❖ Ebu Ca’fer Mansur Dönemi:
❖ Asıl kurucu kabul edilir.
❖ Amcası olan Ali bin Abdullah isyanını bastırdı.
❖ Bağdat şehrini dairevi olarak kurmaya başladı.
❖ Devleti kurumsallaştırdı.
❖ Hizanetü’l-hikme’yi kurmuştur.
❖ Ebu Müslim Horasani öldürüldü.
❖ Nefsü’z-Zekiyye İsyanı:
❖ Hz.Hasan’ın torunlarından olup Ehl-i Beyt adına Abbasi halifesi Ebu Cafer Mansur’a karşı ayaklanmıştır fakat şehit edilmiştir.
❖ İ.Azam ve İ.Malik tarafından desteklenmiştir.
❖ Ebu Cafer Mansur tarafından bastırılmıştır.
❖ Mehdi Billah Dönemi:
❖ Mukanna’ İsyanı:
❖ Mukanna‘ el-Horasânî, Abbâsîler devrinde Mâverâünnehir’de peygamberlik ve ilâhlık iddiasıyla ortaya çıkan isyancıdır.
❖ Ebu Müslim Horasani’nin ordusunda komutandır.
❖ İsyan esnasında peçe takmıştır.
❖ Hâdi Dönemi:
❖ Hilâfeti halka açmıştır.
❖ Harun Reşid’in abisidir.
❖ Harun Reşid Dönemi:
❖ Mehdi’nin oğludur.
❖ En parlak dönem
❖ Anadolu’ya seferler yapıldı.
❖ Bizans vergiye bağlandı.
❖ Vezirlik makamı kuruldu.
❖ Bununla birlikte İran kökenli olan Bermekiler’in etkisi devlette kendisini göstermiştir.
❖ Daha sonra Bermeki ailesi görevden uzaklaştırıldı.
❖ Bazıları sürgün edildi, bazıları ise öldürüldü.
❖ Kadulkudatlık makamı kurulmuş ve başına İmam Ebu Yusuf getirilmiştir.
❖ Behlüldâne ve Binbir Gece Masalları bu dönemde önemlidir.
❖ Not: Abbasi tarihinde “Samarra Devri” olarak adlandırılan ve Afşin, Boğa el-Kebir, Eşnas et- Türki ve İnak et-Türki gibi Türk komutanlar devlette etkili olmuştur.
❖ Emin Dönemi:
❖ Bu dönemde Şiilerin imamı Musa Kâzım tutuklandı.
❖ Rey Muharebesi olan iç savaşta yenildi ve idam edildi.
❖ Me’mun Dönemi:
❖ Yönetimi Merv’e taşıdı.
❖ Şiilerin imamı Ali er-Rıza’ya önem verdi.
❖ Özellikle tercüme amaçlı Beytü’l-Hikme’yi kurdu.
❖ Bu dönemde Mihne Olayları oldu.
Mu’tasım Billah Dönemi:
❖ Bizans’a karşı sınır garnizonları olan Avasım şehirlerini kurdu.
❖ Bunların en önemlisi Türk komutan Eşnas için kurulan Samarra şehridir.
❖ Türklerin etkisi nu dönemde fazladır.
❖ Türk komutanlarına Emiru’-Umera denilmiştir.
❖ Mazyar isyanı bastırılmıştır. (Mecusi İsyanı)
❖ Babek İsyanı: Halifeler Me’mun ve Mu’tasım zamanında Azerbaycan’da ciddi bir tehlike arzeden dini ve siyasi özellikteki bir isyandır.
❖ Türk komutan Afşin tarafından bastırılmıştır.
❖ (Hürremiye Hareketi)
❖ Vâsık Billâh: Küçük Me’mun diye anılır. Halka ihsanda bulundu. Bazı isyanları bastırdı. Türk komutan Eşnas’a sultanlık ünvanı verdi. Hâruniye Sarayı’na defnedildi. Alim, yumaşak huylu ve zeki biridir.
❖ Mühtedi Billâh: Vâsık’ın oğludur.
❖ Türk komutan ve âsilerle mücadele etti.
❖ Mütevekkil Alellah:
❖ Mutezili görüşlere karşı çıkıp Mihne olaylarına son vermiştir.
❖ Sünniliğin yayılması için uğraştı.
❖ Türk nüfûzundan rahatsızlık duydu.
❖ Bir ara başkenti Şam’a taşıdı.
❖ Muhafız birliğince öldürüldü.
❖ Müstain Billah:
❖ Meğaribe – Şakiriyye: Müstain Billah’ı halife tayin ettirecek kadar güçlenen Türk nüfuzunu dengelemek amacıyla kurulan askeri birliklerdir.
❖ Mu’temid Alellah:
❖ Bu dönemde Harici ve Zenc İsyanı olmuştur.
❖ Muktefi Billah Dönemi:
❖ Bu dönemde Karamita İsyanı olmuştur.
❖ Musta’sım Dönemi:
❖ Son halifedir.
❖ Düceyil Savaşı ile İlhanlılar’a yenilerek devlet yıkılmıştır.
❖ Mustansır Dönemi:
❖ Memlük koruması altında (Sultan Baybars) Mısır’da halifelik yapmıştır.
❖ Divan-ı Zenâdıka ise zındıklıkla mücadele için kurulan bir divandır.
❖ Abbasilerde Bazı Divanlar
❖ Divânü’t- Tevki: Resâil divânıyla (Resmi Yazışma) aynı göreve sahiptir.
❖ Temyiz Mahkemesine benzer.
❖ Divânü’l-Ezimme: Devlet gelir- gider görevini teftiş eder.
❖ Divânü’l- Müsâdere: Devletin el koyduğu malları yönetir.
❖ Divânü’l-Ceyş: Devletin askeri işlerine bakar.
❖ Divânü’d-Dıyâ: Devlet arazisinin öşürünü toplar.
❖ Divânü Beytülmâl: Devlet hazinesinin idaresiyle ilgilenir.
❖ Divân-ı Zenâdıka:
❖ Abbasilerin Zayıflamasıyla Kurulan Devletler
❖ Mısır:
Fatimiler
❖ İhşitler
❖ Tulunoğulları
❖ Eyyubiler
❖ Memlüklüler
❖ K.Afrika:
❖ Ağlabiler: İfrîkıye, Cezayir ve Sicilya’da hüküm süren bir İslâm hânedanı. Ebu Müslim’in komutanlarından olan İbrahim tarafından kurulmuştur.
❖ İdrisiler: Fas’ta hüküm süren ilk İslâm hânedanıdır. Velila’da Abdullah bin İdris tarafından kurulmuştur.
❖ Rüstemiler: Cezayir’de hüküm süren İslâm hânedanı.
❖ İbazi olan Abdurrahman bin Rüstem tarafından kurulmuştur.
❖ Midrâriler: Fas’ta kurulan İslam hanedanı.
❖ Mâveraünnehir: Sâmâniler
❖ Irak – İran: Büveyhoğulları
❖ Horasan: Tahiriler
❖ Afganistan: Saffâriler
❖ Not: Abbasiler yıkıldıktan sonra kurulan devletler genelde Abbasiler adına hutbe okuturken Tahiriler okutmamıştır.
