İSLAM HUKUKUNDA HÜKÜMLER
A.VAZ’İ/VAD’İ HÜKÜMLER:
Şâriin mükelleflerin fiillerine ilişkin hitabıdır.
♦ 1.İllet: Varlığı hükmün varlığına yokluğu da hükmün yokluğuna belirti kılınan durumdur.
♦ Şarhoşluk – şarabın haram oluşu
♦ 2. Sebep: Varlığı hükmün varlığına yokluğu da hükmün yokluğuna alamet olan durumdur.
♦ Vakit namazın, ramazan hilali orucun sebebidir.
♦ 3. Rükun: Bir şeyin varlığı kendi varlığına bağlı olan ve onun yapısından bir parça olan unsurdur.
♦ Namaz – Kıraat; Nikah – İrade Beyanı vb.
♦ 4. Şart: Varlığı onun varlığına bağlı olan ancak yapısından bir parça oluşturmayan unsurdur.
♦ Namaz – Abdest; Nikah – Şahitler
♦ 5. Mâni: Varlığı sebebe hüküm bağlanmaması sonucunu doğuran durumdur.
♦♦♦ Kan kısımlığı evlenmeye, borç nisaba mânidir.
♦ Sahih – Fâsit – Bâtıl:
♦ Sahih: Rukün + Şart
♦ Fâsit: Şart eksik
♦ Bâtıl: Rukün eksik
♦ Hanefiler:
♦ İbadetlerde fâsit ve bâtıl durumunda iade gerekir.
♦ Muamelatta ise bâtıl durumda iade, fâsit durumunda ise iade gerekmez beklenir.
♦ Diğer Mezhepler:
♦ Hem ibadet hem muamelatta fâsit ve bâtıl durumu iade gerektirir.
B.TEKLİFİ HÜKÜMLER:
♦ 1. Farz: Şâriin bir şeyin yapılmasını kesin ve bağlayıcı bir tarzda istemesidir.
♦ Şariin subuti kat’i ve delâleti kat’i emirleridir.
♦ İnkârı küfrü gerektirir.
♦ Terkinde uhrevi cezası vardır.
♦ Farz-ı Ayn
♦ Farz-ı Kifaye
♦ 2.Vacip: Şâriin subût-i kat’i, delâleti zanni emirleridir.
♦♦♦ İnkârı küfrü gerektirmez.
♦ Terkinde telafi imkanı vardır.
♦ Uhrevi cezası farza göre daha azdır.
♦ 3.Sünnet: Şâriin kesin olmayan bir tarzda istediğ davranışlardır.
♦♦♦ Müekked:
♦Gayr-ı Müekked:
♦ Revâtib:
❖ Regâib:
❖ Hüdâ:
❖ Zevâid:
❖ 4.Müstahab: Şâri tarafından hoşa giden, güzel görülen iştir.
❖ 5.Mübah: Şâriin mükellefi yapıp yapmamakta serbest bıraktığı davranışlardır. Helal – caiz
❖ 6.Haram: Şâriin yapılmamasını kesin ve bağlayıcı bir tarzda istediği fiildir.
❖ Şariin subuti kat’i delaleti kat’i yasaklarıdır.
❖ İşlenirse uhrevi ceza gerektirir.
❖ İnkarı küfrü gerektirir.
❖ a.Haram Lizâtihi (Hürmet): Şâriin baştan haramlığına hükmettiği fiillerdir.
❖ Meyte, hırszılık, domuz eti, başkası adına kesilen hayvanlar, zina, şarap, kumar, dikili taşlar, fal okları, öldürme vb.
❖ b.Haram Ligayrihi: Şâriin baştan haramlığına hükmetmediği sebebe bağlı haramlıktır.
❖ Cuma vaktinde alışveriş, gasb edilen arazide namaz kılma, bayram günleri oruç, ribâ vb.
❖ 7.Mekruh: Şâriin yapılmamasını istediği fiillerdir.
❖ a.Tahrimen Mekruh: Şâriin yapılmamasını kesin ve bağlayıcı tarzda istediği fiillerdir.
❖ Zanni delille yasaklanmıştır.
❖ Harama yakın ve vâcibin simetriği kabul edilir.
❖ İşlenirse uhrevi cezayı gerektirir.
❖ Teklif üzere teklif yapmak, pazarlık üzerine pazarlık yapmak vb.
❖ b.Tenzihen Mekruh: Şâriin yapılmamasını kesin ve bağlayıcı olmayan bir tarzda istediği fiillerdir.
❖ Helâle yakın olduğundan cezası kınamadır.
❖ Camiye gidecek kimsenin çiğ soğan ve sarımsak gibi ağır kokan şeyler yemek vb.
❖ 8.Müfsid: Başlanmış olan bir ibadet veya muamelatı bozmaktır.
❖ Ahkâm-ı Hamse: Vacib, Mendub, Mübah, Mekruh ve Haram
❖ Azimet: Şâriin ilkten koyduğu hükümlerdir.
❖ Allah’ın mükelleflerin hepsi için bütün durumlarda bağlayıcı olmak üzere ilk koyduğu hükümlerdir.
❖ Ruhsat: Zaruri durumlarda aslî hükmün gereğine uymamayı meşrû hale getiren geçici hükümdür.
Ruhsat Çeşitleri:
❖ l.Yapma Ruhsatı (Ruhsat-ı Fiil): Yasaklanan bir duruma zaruretten dolayı onu yapmaya izin verilmesidir. (Doktor – bayan hasta)
❖ 2.Yapmama Ruhsatı (Ruhsatı Terk):
❖ Farzları zaruretten dolayı yapmamaya izin vermedir. (seferilik-oruç)
❖ 3.Asıl Hükmü Düşüren Ruhsat
❖ (Ruhsat-ı Iskat):
❖ Herhangi bir zaruretten dolayı, asıl hükmü bırakıp ruhsatı seçmektir.
❖ (Meyte-açlık-yeme izni)
❖ 4.Serbest Bırakan Ruhsat (Ruhsat-ı Terfih):
❖ Zaruret durumlarında asıl hükmün yapılıp yapılmamasının eşit olmasıdır. (seferilik-oruç)
❖ 5.Geçmiş Ümmetlerdeki Hükmü Düşüren Ruhsat: (Mecazi Ruhsat)
❖ Geçmiş ümmetlerde olan bazı zor hükümlerin Muhammed ümmetinden düşüren ruhsatlardır. (Beni İsrail – Tevbe – Birbirini Öldürme)
❖ 6.Kuraldışı Akidlere izin Veren Ruhsat:
❖ Genel kurallara aykırı akîdlerin yapılmalarına izin veren ruhsatlardır. (Selem Akdi)
❖ Asıl – Bedel:
❖ Asıl: Bir ibadet veya muamelat için asıl yapılması gerekenlerdir.
❖ Bedel: Aslın yerine geçen şeylerdir.
❖ (Abdest – Su – Toprak)
