İslam Hukukunda Deliller – Fıkıh Usulü

İSLAM HUKUKUNDA DELİLLER

 A.Asli Deliller:
❖ Edille-i Şer’iyye – Edille-i Erbaa
l.Kur’an:
❖ Ahkam Ayetleri
❖ Lafız – Delâlet ( Kat’i – Zannî)
❖ Farz kılındı, yazıldı, helal, haram, şeytan işi pislikler vb.
 2.Sünnet:
❖ Hz. Peygamber’in söz, fiil ve takrirleridir.
❖ Peygamberimizin Fiilleri
❖ a.Beşer olması
❖ b.O’na mahsus filler
❖ c.Teşri özelliği
❖ Sünnetin İşlevi
❖ a.Açıklayıcı Sünnet – Namaz
❖ b.Pekiştirici Sünnet – Hile
❖ c.Sınırlandırıcı Sünnet – Vasiyet
❖ d. Yeni Hükümler Getirici Sünnet
❖ Mütevatir hadislerin subuti ve delaleti katîdir.
❖ Ahad haberlerin ise subuti zanni iken, delaleti zanni veya kat’i olmaktadır.

3.İcma: İslâm âlimlerinin dinî bir meselenin hükmü üzerinde fikir birliği etmelerini ve bütün Müslümanların ortaklaşa benimsedikleri dinî hükümleri ifade eden şer‘î delildir.
❖ Kur’an ve Sünnet’ten sonra üçüncü kaynaktır.
❖ Peygamberimizin vefatından sonra olmalıdır.
❖ a.Sarih İcma: Her müctehidin görüşünü tek tek açıkladığı ve görüş birliği olan icmadır. (Hz.Ebubekir’in halifeliği, Sevad Arazileri)
❖ b.Sukûti İcma: İctihad yetkisi olan fakih belli bir görüşe varır ve bunu ilân ederse ve kendisini tenkit eden çıkmazsa buna “sükutî icma” denir.
❖ Basra Arazisi «Satıcının görmediği malı satmasında muhayyerlik hakkı olması» Zübeyr
❖ Sarih icmaya ittibâ vaciptir.
❖ Sukûti icma zanni delildir.
❖ Bazı alimler sukûti icmayı kabul etmez. (İ.Şafi)
4.Kıyas: Nasslarda hükmü bulunmayan fıkhî meseleye, ortak illetten dolayı, nasslarda hükmü belirlenmiş meselenin hükmünü aynen vermektir.
❖ Kıyas’ın Rükünleri
❖ Asıl: Hükmü belirlenmiş mesele
❖ Fer: Hükmü belirlenmemiş mesele.
❖ Aslın Hükmü: Asıl hakkında sabit olan ve kıyas yoluyla fer’e de uygulanmak istenen hüküm.
❖ İllet: Asla hükmün konmasındaki gerekçe.
❖ Kıyas hem delil hem de yöntemdir.
❖ Birbirine benzemeyen konularda kıyas yapmaya kıyas maa’l-farık denir.
❖ Menat: Hükmün kendisine bağlandığı vasıf, illet.
❖ İki şey arasında ilgi ve bağ kurmaktır.
❖ İlletin ictihat yoluyla belirlenmesidir.(illet ictihadı)
❖ Mesela akıl mükellef olmanın menatıdır.
Üç türlü illet ictihadı vardır.
❖ l.Tahkıku’l-menât (araştırma-namaz-kıble)
❖ 2.Tenkıhu’l-menât (ayıklama-oruç bozma-kasıt)
❖ 3.Tahrîcü’l-menât (çıkarım-içki-sarhoşluk)
❖ Rey: Hakkında nass bulunmayan bir konuda bir müctehidin belli metotlar kullanarak şahsi bir görüşe varmasıdır.
❖ İctihat: Hakkında nass bulunmayan bir konuda bir müctehidin belli metotlar kullanarak ve olanca gayreti sergileyerek bir sonuca varmasıdır.
 İctihadın Şartları:
❖ Müctehid ictihat yaparken âdil olmalı
❖ Müctehid ictihad melekesini bilmeli
❖ İcmayı, neshi, ahkam ayet ve hadislerini bilmeli
❖ Ayırt etme özelliği olmalı
❖ Hüküm çıkarma yöntemlerini bilmeli
❖ Arapçayı bilmeli
 B.Fer’i Deliller:
 l.İstihsan: Müctehidin bir meselede özel bir delil sebebiyle, o meselenin benzerlerinde
❖ verdiği hükümden vazgeçip başka çözümü benimsemesi.
❖ Serahsi: Kıyası terkedip, insanlar için en uygun olana hükmetmektir.
❖ Hanefiler bu delile çok başvururken Şafi, Zahiri ve Şia mezhepleri istihsanı kabul etmez.
❖ İstihsan Çeşitleri
❖ A.Açık Kıyas İstihsanı
❖ l.Nass Sebebiyle İstihsan
❖ (unutarak yeme içme – namazda gülme)
❖ 2.İcma Sebebiye İstihsan:
❖ (hamamlarda yıkanma)
❖ 3.Zaruret Sebebiyle İstihsan:
❖ (kuyu suyunun boşaltılması)
❖ 4.Maslahat Sebebiyle İstihsan:
❖ (muzaraa – ortağın ölmesi – ortaklık sona ermez)
❖ 5.Örf Sebebiyle İstihsan:
❖ (Menkul malların vakfı – kitap)
❖ B.Kapalı Kıyas İstihsanı:
❖ (Yırtıcıların artığı – abdest alınır.)

2.İstislah (Mesâlihi Mürsele):

❖ Hakkında delil bulunmayan bir konuda maslahat göre hüküm verme yöntemidir.
❖ Maslahat genel, açık, akla uygun olmalı, başka bir delile aykırı olmamalıdır.
❖ a.Muteber Maslahat
❖ (Şâri – Z.Hamse)
❖ b.Mülga / Merdüd Maslahat
❖ (Şâri – kadının mirası – çok evlilik)
❖ c.Mesâlihi Mürsele
❖ (İctihat – Mushaf – K.Kerim’i harekeleme)
❖ Maliki mezhebi çok kullanır.

3.İstishab: Aksine bir delil bulunmadığı sürece varlığı bilinen bir durumun devam ettiğine hükmetme yöntemidir.

❖ Hanbeli mezhebi daha çok kullanır.
❖ a.İbahey-i asliyye istishabı
❖ b.Beraeti zimme istishabı
❖ c.Vasıf istishabı
 4.Sedd-i Zerâi: Şer‘an sakıncalı sonuçlara götürmesi muhtemel olan mubah fiillerin yasaklanmasıdır.
❖ Mâlikî mezhebi kullanır.
❖ Defî mefâsit celbi menâfiden evlâdır.
❖ Maksadın vesilesi maksada tabidir.
5.Örf: Toplumda genel kabul gören sosyal davranış biçimlerine göre hüküm vermedir.
♦ a. Sahih Örf
♦ b.Bâtıl Örf
♦ c.Kavli / Lafzi Örf: Dirhem
♦ d.Ameli / Adet Örf: Alışveriş
♦ Genelde Hanefiler kullanır.
♦ Âdet muhakkemdir.
♦ Örf ile tayin nass ile tayin gibidir.
6.Sahabe Kavli
♦ Medine Ehlinin amelidir.
♦♦♦ Maliki mezhebi daha çok kullanır.
7.Şer’u Men Kablena:
♦♦♦ Hz. Muhammed’den önceki peygamberler vasıtasıyla bildirilen dinî hükümlerin delil olarak kullanılmasıdır.