MUTEZİLE:
♦ Kelam ilmini ilk defa sistemleştiren mezheptir.
♦ Vâsıl bin Ata:
♦ Hasan Basri ile tartışma
♦ Kurucu ve sistemleştirici ♦♦♦ Amr b. Ubeyd:
♦ Hasan Basri’den etkilenme
♦ Ehl-i Sünnete yakın
♦ Vasıl ile mücadele
♦ Ebû Mûsâ El – Murdâr:
♦♦♦ Bağdat Mutezilesi
♦♦♦ Mutezile’nin Râhibi
♦♦♦ Zâhidâne hayatı olup vaazları etkilidir.
♦♦♦ Mu’tezile’nin Doğuşunu Hazırlayan Sebepler
♦♦♦ İtikâdî ve siyasî ihtilaflar ♦♦♦ Emevilerin politikaları
♦ Tartışmaları çözme çabası
♦ Yabancı din ve kültürlerle içi içe yaşama
♦ İslam’ı Savunma (İlk savunan Vâsıl bin Ata)
♦♦♦ Tercüme faaliyetleri ve felsefeye ilgi
♦ Bazı alimlere yapılan baskı (Mihne)
♦♦♦ Basra’da Vâsıl bin Ata’nın Hasan-ı Basrî’nin ders halkasından ayrılmasıyla oluştu.
♦♦♦ Bu isim, büyük günah işleyeni imandan da küfürden de ayrılması nedeniyle verilmiştir.
♦♦♦ Kendilerine Ehl-i Tevhîd ve’l-adl derler.
♦♦♦ Mu’tezile’de Usul-i Hamse
♦♦♦ l.Tevhid: Allah birdir, eşi ve benzeri yoktur.
♦♦♦ Allah’ın zatı dışında ezeli sıfatları yoktur.
♦♦♦ Ezeli sıfatlar olursa Teaddüd-i Kudemâ olur.
♦♦♦ Bu durum da Allah’ın birliği durumuna aykırıdır. ♦♦♦ Allah’ın haberi sıfatları te’vil edilmiştir.
♦♦♦ Allah’ın kelâm sıfatı kadim değildir.
♦♦♦ Allah ahirette görülmeyecektir.
♦♦♦ Allah cisimlere benzemez.
♦ Gözle görünen bir şey cisme benzemiş sayılır.
♦♦♦ 2.Adâlet: Allah’ın âdil olması ve kulların fiillerini yaratmamasıdır.
♦ Allah bazı yüce prensiplere göre hareket etmelidir. ♦♦♦ Allah, kulun yararına en uygun olanı yaratmalıdır. ♦♦♦ Teklifi mala yutak caiz değildir.
♦♦♦ Allah itaatkar kulunu cezalandırmaz.
♦♦♦ Allah ölmüş müşrik çocuklarına azab etmez.
♦ 3.Va’d ve Vaîd
♦ Va’d, iyi işler yapanların ahirette ödüllendirilmesi ♦♦♦ Allah va’dinden ve vaidinden dönmez.
♦ Vaîd, kötü işler yapanların cezalandırılmasıdır.
♦ Bu prensiple toplumsal düzen sağlanır.
♦ İnsanlara davranışlarını kontrol imkânı sağlar.
♦♦♦ 4.E1-Menzile beyne’l – Menzileteyn
♦♦♦ Büyük günah işleyen kişi ne mü’min ne kafirdir.
♦ İman ile küfür arasında bir yerdedir.
♦ Tevbe etmezse ebedi olarak cehennemde kalır.
♦ Sadece farz olan ibadetler imanın bir parçasıdır.
♦♦♦ 5.Emr bi’l-ma’ruf nehy ani’l-münker
♦♦♦ Bu ilkeye göre, iyiliği emretmek, kötülüğü yasaklamak her Müslüman için farzdır.
♦♦♦ Mu’tezile’de Akıl-Nakil Meselesi
♦♦♦ Akla büyük önem verilmiştir.
♦ Kişi aklıyla Allah’ın var olduğunu bulabilir.
♦♦♦ Akıl ile ilgili belli ilkeler koyarlar.
♦ Nasslar bu ilkelere uyarsa değiştirilmez.
♦♦♦ Uymazsa aklî ilkeler çerçevesinde te’vil edilir.
♦♦♦ Mutezile Ekolleri
♦ l.Basra Mu’tezilesi
♦♦♦ Mu’tezile’nin ilk temsilcileri bu ekolde yer alır.
♦ Siyasetten ve iktidar ilişkilerinden uzaktır.
♦♦♦ Allah’ın sıfatları konusunu ele almışlar.
♦♦♦ Kelâmi konuları teorik yönden ele almışlardır.
♦ İslam inancını savunmayı amaçladılar.
♦ 2.Bağdat Mu’tezilesi
♦♦♦ Mezhebin görüşleri devlet yoluyla yayıldı.
♦♦♦ Bu yüzden yöneticilerle iyi ilişkiler kurmuşlardır.
♦♦♦ Varlık konusunu ele almışlar. (K.Kerim)
♦♦♦ Yunan Felsefesinin etkisinde kalmıştır. (akıl)
♦ Görüşleri Şia’ya benzer.
♦♦♦ Basra Mu’tezilesinin Bazı Temsilcileri
♦ Vâsıl b. Ata ♦♦♦ Ali el-Cübbâî
♦ Ebu Haşim el-Cübbâî ♦♦♦ Amr bin Ubeyd
♦ Kâdi Abdülcebbâr (el-Muğni)
♦♦♦ Zemâhşeri
♦♦♦ İbrâhîm Hâni en-Nazzâm
♦ Ebü’l-Hüzeyl el-Allâf (kurucu)
♦ Câhız ( Kitabu’l-Hayevan)
♦♦♦ Bağdat Mu’tezilesinin Bazı Temsilcileri
♦♦♦ Bişr bin Mu’temir (kurucu)
♦ Sümâme bin Eşras
♦ Ca’fer bin el-Mübeşşir
♦ Ebû Ca’fer el-İskâfî
♦ Ebü’l Hüseyin el-Hayyât
♦♦♦ Ebu’l-Huzeyl el-Allâf:
♦ Basra Ekolünün kurucusudur.
♦ Cedel ilmiyle ön plana çıkar.
♦ Atom Nazariyesi:
♦ Fizik âlemi bölünemeyen en küçük parça olan atomdan meydana gelmiştir.
♦♦♦ Atomların bir araya gelmesiyle varlık/cisim oluşur.
♦ Madde aleminin bölünme kabul etmediği teorisidir.
♦ Halâ: Alemde olduğu düşünülen varlıktır. (boşluk)
♦ Mekan: Nesnelerin yer kapladığı yerdir.
♦ Heyûla: Bölünebilen ilk maddedir.
♦ Cevher-i Fert: (Cüzz-i la yetecezza) Ehl-i Sünnet kelamcıları tarafından da kullanılmıştır.
♦♦♦ Nazzam atom nazariyesine karşı çıkmıştır.
♦ O’a göre atom yoktur, cisim sonsuza dek bölünür. ♦♦♦ İbn Arabî: Sadece Allah için kullanılır.
♦♦♦ Ali el-Cübbâi:
♦ Üç kardeş meselesi
♦ Salah / aslah meselesi
♦ Sistemleştirme
♦ Ebu Haşim el-Cübbâi:
♦ Ali el-Cübbâi’nin oğlu
♦ Behşemiyye Fırkasının kurucusudur.
♦ Ahvâl / Hâl Teorisi: Dar anlamda Allah’ın sıfatlarının O’nun zâtıyla münasebetini, geniş anlamda ise küllîlerin varlıklarla ilişkisini açıklama tartışmalarından doğan teoridir.
♦♦♦ Bişr bin Mu’temir:
♦ Bağdat Ekolünün kurucusu
♦ Tevellüd Nazariyesi: Maddelerin kendiliğinden oluşumu için kullanılan terimdir.
♦ Tevlid-Tevellüd:
♦♦♦ Tevlid: Kulun ihtiyari fillerini Allah’ın müdahalesi olmadan tabiattaki işleyişle meydana getirmesidir.
♦ Tevellüd: Bu yolla bir fiilin meydana gelmesidir.
♦ Mutezile’ye göre her şey sebep-sonuçla olur.
♦ Ali taşa attı, Ahmet’in kafası yarıldı.
♦♦♦ Ehl-i Sünnet, determinizm sebebiyle reddeder.
Nazzâm:
♦ Nazzâmiye kolunun kurucusu
♦ Sarfe Teorisi: K.Kerim’in erişilmez üstünlüğünü kanıtlamayı amaçlayan İ’câzü’l-Kur’ân teorisidir.
♦♦♦ Tafra Teorisi: Nazzâm’ın mekânsal hareketin imkânını açıklamak amacıyla geliştirdiği teoridir.
♦ Bir cisim, bir noktadan diğer bir noktaya, aradaki mesafeyi kat etmeksizin sıçrama ile ulaşabilir.
♦♦♦ Kümûn Teorisi:
♦♦♦ Cisimlerin birbirleriyle iç içe bulunmalarıdır.
♦♦♦ Bazı şeylerin bazı şeylerde gizlenmesidir.
♦♦♦ Özelliklerin saklanmasına kümûn bunların zaman içinde var olmalarına da bürûz / zuhur denir.
♦ Bu teoriye göre alem ezelden beri vardır.
♦♦♦ Bilgi Teorisi: Bilgi duyu ve akılla elde edilir.
♦ Tekâmül Nazariyesi: Canlıların oluşumunu ve gelişimini evrimleşme süreciyle açıklamaya çalışan ve yaratılışa karşı çıkan görüştür.
♦ Nâbite: Mu’tezile kelâmcılarının, inanç konularında akli delile başvurmadıkları için bazı âlimler için kullandıkları küçültücü isimdir.
♦♦♦ Nâbite terimini en çok Câhız kullanmıştır.
♦♦♦ Mutezilenin Diğer Görüşleri:
♦ Katilin öldürdüğü eceliyle ölmemiştir.
♦♦♦ İtikadi konularda hadislere güvenilmez.
♦ Husun ve Kubuh akılla bilinir.
♦ Kerameti ve sihri reddederler.
♦ Mutezileye Muattıla ve İslam Rasyonalistleri de denilir.
♦♦♦ Ta’til: Allah’ın zâtını sıfatlarından tecrit etme. Allah’ın sıfatlarını ezeli kabul etmeme.
♦ Allah alimdir. (Kabul)
♦♦♦ Allah ilim sahibidir. (Red)
♦ Mastar sigasındaki isimlar Allah’ın sıfatı olamaz.
♦ Gazali ve Cüveyni’nin tenkitleriyle zayıfladı.
♦ Günümüzde İbâdiye ve Şia içinde bulunurlar.
